Күнүскү аһылык

Күнүскү аһылык диэн күн ортотунааҕы аһааһын ааттанар.

Былыргы кэмҥэ сахалар күнүс элбэхтик аһаабаттар эбит. Кэпсээннэргэ сурулларынан от үлэтигэр күүстээх үлэни үлэлии сылдьар киһи тууйаска ымдаан уонна буспут эт куһуогун илдьэ барара кэпсээннэртэн биллэр. Утаттаҕына ымдааныттан иһэн кэбиһэ-кэбиһэ уһун күнү быһа, өҥүрүк куйааска күүстээх үлэни үлэлиир. Көлөнү туһанан үлэлиир дьон көлөлөрүн сынньата түһээри иккитэ омурҕанныыллара эмиэ кэпсэнэр.

Күнүскү аһылыкка былыргы сахалар ханнык да улахан суолтаны биэрбиттэрэ биллибэт. Сынньана таарыйа утаҕы ханнаран чэй эбэтэр ымдаан иһиититтэн уонна лэппиэскэ дуу, буспут эт дуу сиэһининэн эбиэккэ аһааһын бүтэр. Билиҥҥи аһылык үөрэхтээхтэрин этиилэринэн уонна эньиэргийэ ороскуотун ааҕан таһаарар ньыма үөскээбитигэр сахалар итинник аһыыллара олус сөп түбэһэр.

Күнүскү кэмҥэ киһи үлэлээн-хамсаан үгүс эньиэргийэтин быччыҥнарынан ороскуоттуур кэмигэр элбэх аһы иһигэр толору хаалаан буһара сылдьара сыыһа. Элбэх аһы аһаан баран ону буһара сылдьан өссө эбии үлэлээтэххэ киһи сүрэҕэр, этигэр-сиинигэр олус элбэх эньиэргийэ ороскуотун таһаарарыттан киһи сылайан утуктуур, ис уорганнара эбиискэ ноҕуруускаланар эбиттэр.

Сэбиэскэй кэм саҕана киһи сүрүн аһылыгын эбиэккэ сииргэ сүбэлииллэр да, күһэйэллэр да этэ. Оччотооҕу медицинэ науката эбиэккэ элбэхтик аһыахха наада диэн сүбэлэри биэрэрэ күһэйиигэ тэҥнэнэрэ. Бары аһыыр сирдэргэ элбэх аһылыгы эбиэккэ бэлэмнээн аһаталлара.

Өй үлэтинэн дьарыктанар киһи эбиэккэ тото аһаатаҕына эбиэт кэннэ утуктаан улахан эрэйи көрөрө чахчы баар суол этэ. Ону дэлэҕэ даҕаны букатын өс хоһооно оҥоруохтара суоҕа дуо? Бу өс хоһооно маннык этэ: «Вся жизнь борьба; до обеда - с голодом, с обеда - со сном». Бу кэмҥэ арҕаа дойду үлэһиттэрин эбиэттэрин кэмин уһуна икки чаастан кырата суох буолара. Тото аһаабыт киһи аһын буһаран, өссө кыратык утуйан, сынньана түһэригэр кыах биэрэннэр эбиэт кэмин итинник уһун оҥороллор эбит.

Билигин үөрэхтээхтэр киһи аһаабыт аһын буһарарыгар элбэх эньиэргийэтэ барар диэн ааҕаллар. Эбиэккэ тото аһаабыт киһи утуктуура итинэн быһаарыллар. Олус тото аһаан эбиэт кэнниттэн бэйэтэ мөлтөөбүт киһини күүһүлээн туран хамсата, үлэлэтэ сатааһын букатын сыыһа. Үлэттэн-хамнастан төһө эньиэргийэ ороскуоттанарын быһааран, онтон аһара барбат гына аһыыры аныгы олох көрдөбүлэ ирдиир.

Аһыыр ас эмиэ тупсан эньиэргийэтэ эбиллэн иһэр. Элбэҕи аһаан эти-сиини эрэйдиэх, буортулуох кэриэтин аҕыйаҕы аһаатахха доруобуйаҕа ордук туһаны аҕалан, уһун үйэлэнэри ситиһиэххэ сөп. Былыргы сахалар аһылыкка талымаһа суох олохторо уонна ол кэмҥэ ордук уһун үйэлээх эбиттэрэ аҕыйаҕы аһааһынтан киһи үйэтэ уһуурун дакаастыыллар. (1,21).

Туһаныллыбыт литература

1. Каженкин И.И. Аһылык уратылара. - Дьокуускай: РИМЦ, 2007. - 84 с.