Көөчүк
Көөчүк диэн оҕоҕо ымсыырдыыны туһанан баҕа санааны үөскэтии ааттанар.
Сахаларга олус дириҥ суолталаах көөчүк диэн тыл баар. Бу тыл дьайыыта туолбут ыйтан тутулуктаах уонна ый туолбут кэмигэр олус күүһүрэр. Ону маннык былыргы үгэс баара бигэргэтэр.
Киһи сирэйигэр, илиитигэр үөн тахсара олус куһаҕан. Илиигэ таҕыстаҕына хайыта баран, хаанныран эрэйдиир. Бу үөнү туолбут ыйга көөчүктээн көрдөрөн баран «Көөчүк, көөчүк, эйиэхэ маннык суох» диэн эттэххэ, төһө эмэ кэминэн үөн суох буолан хаалар.
Улаатан эрэр оҕо дьоно арыгыны үрүүмкэҕэ кутта-кутта охсуһуннаран тыаһата-тыаһата истэхтэринэ, үөрдэхтэринэ-көттөхтөрүнэ оҕо онно ымсыырар, арыгы исиһиэн баҕара саныыр, хаһан улаатарын кэтэһэрэ күүһүрэр. Оҕо көөчүк дьайыытыттан ордук түргэнник куһаҕан, арыгыны иһэр үгэскэ үөрэнэ охсон хаалыан сөп. Көөчүк диэн киһини, оҕону ымсыырдыы, үтүгүннэрии майгына буолар.
«Көөчүк, көөчүк» диэн баран тугу эмэ билбэтин, көрбөтөҕүн, саҥаны көрдөрдөххө оҕо ымсыырар, оннук эмиэ киниэхэ баар буолуон баҕарар, ону булар-талар баҕа санааны үөскэтинэр. Бу көөчүк үчүгэйгэ, тупсууга ыҥырар буоллаҕына, үчүгэй быһыы буолар, үчүгэйгэ тардыһыннарар, ону ситиһэр баҕа санааны үөскэтиэн сөп. Оҕо көрөрүгэр арыгы иһиитэ, үөрүүтэ-көтүүтэ, хурустаал таас үрүүмкэлэри охсуһуннарыы лыҥкынас тыаһа куһаҕаны, арыгы иһэр үгэһи көөчүктээн үөскэтии буолар. Оҕо кыра эрдэҕиттэн арыгы иһэргэ баҕа санааланан хааллаҕына улаатан баран элбэхтик арыгы иһэн арыгыһыт буолан хаалыан сөбүн төрөппүттэр билиэхтэрэ этэ.
Оҕоҕо арыгынан көөчүктээн, арыгы иһэр баҕа санааны үөскэтэн кэбиһиини билигин биһиги төрөппүттэрбит куруук оҥороллор. Кыра оҕо өйдөөбөт диэн арҕааҥҥы үөрэхтээхтэр этэллэрэ сымыйа. Дьиэлэригэр эрэ арыгыны иһэр төрөппүттэр кыра оҕолоро кинилэри көрөн, үтүктэн арыгы иһэр үгэһи үөскэтинэн кэбиһэллэригэр, эдэр арыгыһыттар элбээн иһэллэригэр тириэрдэллэр.
Оҕо ымсыыран, арыгы иһэр баҕа санааны үөскэтинэн кэбиһэрин киниэхэ анаан кыратык бэрсэр буолуу суох оҥорор. Арыгы амтана куһаҕаныттан оҕо амсайа да барбат, «Бу ас куһаҕан эбит» диэн өйө-санаата олохсуйан ымсыырар санаатын баһыйар. Былыргы сахалар оҕолоругар арыгы кутан бэрсэн, санаатын дуйдаан биэрэн, улааттаҕына арыгы иһэргэ үгэһэ суох буоларын үөскэтэллэр этэ. Билигин арыгыһыттары төрөппүттэрэ дьиэлэригэр арыгылаан, онон көөчүктээн иитэн, үөрэтэн улаатыннаран баран, хантан кэлэн эдэрдэр арыгыһыт буолан хаалаллар диэн мунаахсыйаллар. (1,16).
Көөчүк "Туох барыта икки өрүттээх" диэн этиигэ сөп түбэһэн икки өрүттээх дьайыылаах:
1. Үчүгэйи, саҥаны, туһалааҕы оҥорууну үтүктүүгэ, батыһыыга тириэртэҕинэ үчүгэй диэн ааттанар.
2. Олоххо туһата суоҕу, буортулааҕы, куһаҕаны үтүктүүгэ, тарҕатыыга туттуллара туоратыллар.
Оҕо өйө-санаата сайдан иһэринэн үчүгэйи уонна куһаҕаны таба арааран туһанарга үөрэнэрэ эрэйиллэр. Бу үөрэх сахалыы "Үрүҥү, хараны араарыы диэн ааттанар уонна "Тоҕус айыыны оҥорума" диэн сахалыы таҥара үөрэҕэр киирсэр. (2,47).
Туһаныллыбыт литература
уларыт1. "Туймаада" хаһыат. №252. 7.05.2015.
2. Каженкин И.И. Кут-сүр үөрэҕэ. Өй-санаа уратылара. - Дьокуускай: РГ "MEDIA+", 2020. - 116 с.