Мадхья-Прадеш

Ма́дхья-Праде́ш (хинди मध्य प्रदेश; ааҥл. Madhya Pradesh) — Ииндийэ киинигэр баар штаат штат. «Мадхья» хинди тылыгар «үөс, киин» диэн суолталаах, «прадеш» — «уобалас, оройуон». Олохтоохторун ахсаана 72 597 565 киһи (дойдуга 6-с). Киин куората — Бхопал. Атын куораттара — Гвалиор, Индаур, Джабалпур. Олохтоохтор туттар сүрүн тыллара — хинди.

Географията

Майхар куорат атта

Штаат иэнэ — 308 000 км² (иэнинэн дойдуга иккис) — 2000 с. Чхаттисгарх штаат арахса илигинэ Мадхья-Прадеш дойдуга саамай улахан иэннээх этэ. Арҕаа Гуджарат штааттыын, хотугулуу-арҕаа Раджастхан штааттыын, хотугулуу илин Уттар-Прадеш, илин Чхаттисгарх уонна соҕуруу Махараштра штааттардыын быысаһар.

Бенгаал хомотун уонна Аравия муоратын тардыыларын кирбиитигэр сытар. Ганг, Маханади уонна Годавари салаалара хомо тардыытыгар, Нармада уонна Тапти. муора тардыытыгар киирэллэр. Тыата 31 %.

Устуоруйата

Ступа Санчи

С 321 по 185 годы до н. э. нынешняя территория штата входила в состав империи Маурьев, созданной Чандрагуптой. Город Удджайн, расположенный на северо-западе штата, был одним из важнейших городов империи.

Дьаһалтанан тыырыллыыта

Штаат 50 уокуруктаах:

Алираджпур (2008 с. тэриллибит)
Ануппур (2003 с.)
Ашокнагар (2003 с.)
Балагхат
Барвани (1998 с.)
Бетул
Бурханпур (2003 с.)
Бхинд
Бхопал (1973 с.)
Видиша
Гвалиор
Гуна
Дамох (1950-с сс. тэриллибит)
Датия
Девас
Джабалпур
Джхабуа
Диндори (1998 с.)
Дхар
Индор
Катни (1998 с.)
Кхандва
Кхаргон
Мандла
Мандсаур
Морена
Нарсингхпур (1950-с сс. тэриллибит)
Нимуч (1998 с.)
Панна
Раджгарх
Райсен
Ратлам
Рева
Сагар
Сатна
Сеони (1950-с сс.)
Сехор
Сидхи
Синграули (2008 с.)
Тикамгарх
Удджайн
Умария (1998 с.)
Харда (1998 с.)
Хошангабад
Чхатарпур
Чхиндвара
Шаджапур
Шахдол
Шеопур (1998 с.)
Шивпури

Нэһилиэнньэтэ

Бхилы омук оҕолоро

2011 сыллаахха ыытыллыбыт биэрэпис түмүгүнэн штаакка 72 597 565 киһи олорор. 2000 сыллааҕы дааннайынан, олохтоохторун 91,1 % индуистар; 6,4 % — ислам; 0,9 % — джайнизм; 0,3 % — христианство; 0,3 % — буддизм. Омугунан элбэх биис уустар бааллар, олор истэригэр байга, бхадия, бхилы, гонды, каул, корку, малто, мария, сахария. Олохтоохторун 87,32 % хинди тылынан саҥарар; 4,93 % — бхили тылынан; 2,1 % — маратхи тылынан; 1,97 % — урду тылынан; 1,53 % — гонди тылынан.

2001 сыллааҕы биэрэпиһинэн Мадхья-Прадешка олохтоохторун 63,74 % суругу-бичиги билэллэр.

Олохтоохторун ахсаана сылынан:

1951 — 18 615 000 киһи
1961 — 23 218 000 киһи
1971 — 30 017 000 киһи
1981 — 38 169 000 киһи
1991 — 48 566 000 киһи
2001 — 60 348 000 киһи
2011 — 72 598 000 киһи.</ref>

Бөдөҥ куораттар:

Индаур: 1 597 441 киһи.
Бхопал: 1 433 875 киһи
Джабалпур: 951 469 киһи
Гвалиор: 826 919 киһи
Удджайн: 429 933 киһи
Сагар: 232 321 киһи.

Политика

Бхаратия Джаната Парти былааска 2003 с. Ума Бхарти ассамблеяҕа быыбарга кыайыытын кэнниттэн олорор.

Губернатордарын тиһигэ:

1956—1957: Паттабхи Ситарамайя
1957—1965: Харивинаяк Патаскар
1965—1966: К. Ч. Редди
1966: П. В. Диксит
1966—1971: К. Ч. Редди
1971—1977: С. Н. Синха
1977—1978: Н. Н. Ванчу
1978—1980: Ч. М. Пунача
1980—1981: Б. Д. Шарма
1981: Г. П. Сингх
1981—1983: Б. Д. Шарма
1983: Г. П. Сингх
1983—1984: Б. Д. Шарма
1984—1987: К. М. Чанди
1987: Н. Д. Оджха
1987—1989: К. М. Чанди
1989—1990: Сарла Гревал
1990—1993: М. А. Хан
1993—1998: Мохаммад Сафи Куреши
1998—2003: Бхай Махавир
2003—2004: Рам Пракаш Гупта
2004: К. М. Сетх
2004—2009: Барлам Джакхар
2009—2011: Рамешвар Тхакур
2011 сыллаахтан: Рам Нареш Ядав

Экономика

Уруккуттан бырамыысыланнас сүрүн хайысхатынан хлопогу таҥастааһын буолар. Ону таһынан машиностроение уонна тимири таҥастааһын, тутуу матырыйаалларын оҥоруу сайдыбыттар. Бхопалга баар минераал уоҕурдуулары оҥорор собуокка 1983 с. буолбут саахалтан сылтаан 3 тыһыынча кэриҥэ куорат олохтооҕо өлбүтэ.

Штаат илин өттүгэр риис үүннэрэллэр, киин өттүгэр — сэлиэһинэй, арҕаа өттүгэр — просо. Ону таһынан хлопок уонна арыылаах култууралары үүннэрэллэр. Солко оҥорон таһаараллар.

Мадхья-Прадеш штаакка ынаҕы өлөрөр сокуон бобор, буруйдаах киһи сэттэ сыл хаайыыга барыан сөп^[1].

Туризмы сайыннарарга болҕомто уураллар. Хаста да омук туриистарыгар саба түһүү оҥоһуллубута^[2]. Аан дойдуга 2013 сыллаахха киэҥник биллибит Швейцарияттан сылдьар турист дьахтары күүһүлээһин кэнниттэн^[3] былаастар турист полициятын тэрийэр туһунан биллэрбиттэрэ^[4].

Культура

Орчха Бунделкхандаҕа.

Штаат сиригэр ЮНЕСКО Аан дойдутааҕы утумун эбийиэктэрэ бааллар — Кхаджурахо храам, ступа Санчи уонна Бхимбетки хайа хаспахтара. Ону таһынан Гвалиор, Индаур, Бхопал, Удджайн эмиэ туриистар сылдьар сирдэрэ.