Кумахы (ыарыы)
Кумахы эбэтэр Титириир ыарыы (нууч. Малярия) диэн сыстыганнаах ыарыы, паразиттарынан тарҕанар. Киһиэхэ паразиттар хаан иһигэр киирдэхтэринэ ыалдьар. Сыл аайы 300-700 мөл. киһи кумахынан ыалдьар, уонна 1-2 мөл киһи өлөр.
| Малярия | ||
|---|---|---|
 | ||
| Малярия ыалдьар кымаар ыстыырыгар тарҕанар | ||
| МКБ-10 | B50.-B54. | |
| МКБ-9 | 084 | |
| OMIM | 248310 | |
| DiseasesDB | 7728 | |
| MedlinePlus | 000621 | |
| eMedicine | med/1385 emerg/305 ped/1357 | |
| MeSH | C03.752.250.552 | |
Кумахыны аҕалар паразит аата Плазмодиум диэн протозоа буолар. Протозоа диэн биир эрэ клектаттан тутар организмнары аатыыллар, бактерияттан быдан кыра уонна боростуой.
Киһи сүнньүнэн Анофелес эбэтэр Кулекс диэн кымаар көрүҥнэриттэн киһини ыстаатаҕына ыалдьар. Плазмодиум диэн кымаар оһуобай силэ. Ол силин киһини ыстыырыгар ыһар, оччоҕуна ыарыы саҕаланар.
Тыһы кымаардара эрэ тарҕаталлар, тоҕо диэн атыыр кымаардара хааны хомуйбаттар. Кинилэр үүнээйи нектардарын иһэллэр. Тыһы кымаар хааны сымыыт оҥороругар туттар.
Киһи атыннык эмиэ ыалдьыан сөп. Ол курдук оҕо ийэтин иһигэр ыалдьыан сөп. Эбэтэр хаан кутуутугар эмиэ сыстыһыахха сөп. Сорох дьон шприц инньэтин ыалдьыбыт киһи кэнниттэн иккистээн туттан ыалдьыан сөп.
Кумахы паразитын олоҕо
уларыт
Плазмодиум хас да көрүҥэ малярияны ыҥыраллар:
- Кутталлаах:
- Орто кутталлаах:
- Plasmodium malariae
- Plasmodium ovale
- Plasmodium semiovale
- Plasmodium vivax
- Приматтан атын приматка тарҕаныан сөп:
- Plasmodium knowesli
P. vivax уонна P. falciparum малярия улахан өттүн аҕалаллар.
Тарҕаныыта
уларытДьон нэһилиэнньэтиттэн 40% малярия баар сиригэр олорор, ол курдук:
- Африка
- Азия (сүнньүнэн Индияҕа, Орто Азияҕа уонна Соҕуруулуу Илин Азияҕа)
- Орто Америка уонна Соҕуруу Америка
- Илин Европа
- Соҕуруу Тихэй океан (Тихэй Океан экватортан соҕуруу өттө)
Өлүү 90% Афркаҕа буолар. Ыалдьыбыт дьонтон ордук өлөр категорията - оҕолор. Оҕо өлбөтөҕүнэ даҕаны мэйиитигэр улахан дьайыылаах буолар.
Өлүү кэнники бириэмэҕэ олус аччаабытын да иһин дьадаҥы дойдуларга кымаардары кытта охсуһууга эбэтэр эми ыларга харчы суох, сороҕор харчы баар да буоллаҕына медицина системата суох буолар, ол курдук Африка орто дойдуларыгар сэрии буола турар, эбэтэр соторутааҕыта бүппүтэ, ол гынан иһин медицина системата олохтоммотох.
Ыарыы сибикилэрэ
уларытКумахы сибикилэрэ
- Артралгия (сустааптарга ыарыы)
- Төбө ыарыыта
- Сылайыы уонна утуйуохха баҕарар
- Сөтөл
- Титирии
- Үлүгүнэйии
- Кома
Кумахы бэлиэлэрэ:
- Анемия (хааҥҥа кыһын клекталар ахсааннара намыһах)
- Саһарыы (тирии уонна харах араҕас буолаллар)
- көлөһүннэнимтиэтэ
- Хотуо
- Түргэн сүрэх тэбиитэ
- Намыһах хаан баттааһына
- Уорганнар улаатыллыыта. Ол курдук быар, таал уонна атын иһинээҕи органнар