Маршал Жуков бирикээьинэн уоппуска5а барыы

Ахтыы

Степанов Семен Васильевич 1923 сыллаахха II Бордон нэьилиэгэр тереебутэ. А5алара Федоров Василий Степанович 1927 сыллаахха ыалдьан елбутэ, ийлэрэ Федорова Дария Егоровна Хадан Курсуйуттан теруттээх. 84 сааьыгар 1963 сыллаахха дойдутугар Бордонно елбутэ. Ус уол тереебутэ: улахан убайдара Авдей 1918 сыллаах теруех, 3 кылаас уерэхтээ5э, иккис уол Никита 1921 сыллаах теруех, 7 кылаас уерэхтээ5э. А5алара 1928 сыллаахха суох буолбута, онон ийэлэрэ о5олорун со5ото5ун керен-харайан, суьуехтэригэр туруортаан киьи гынаттаабыта.

Ийэлэрэ елбут маннайгы кэргэниттэн уола Докторов Петр Захарович туьунан ыал этэ. Кини эмиэ 1942 сыллаахха сэриигэ ынырыллан барбыта, 1945 сыллаахха теннубутэ. Ийэлэрэ маннайгы колхозтааьын са5ана суеьутун соро5ун холбоон, колхозка чилиэнинэн киирбитэ. Колхоз аата оччотоо5уга «Туос-остуруот» диэн  ааттаа5а. Теье да кыраларын иьин уолаттар оччотоо5у колхозка харанаттан-харана5а дылы араас от-масулэтигэр улэлээн муккуллэн олох кыьал5атыгар уьаарыллан улааппыттара.

Улахан убайдара Авдей 1923 с. Зинаида диэн колхозтаах кыыьы кэргэн ылант уьунан барбыта. Иккис а5а дойду сэриитэ са5аланарыгар 1941 сыллаахха маннайгы хомуурга тубэьэн, бала5ан ыйыгарСунтаартан Турукта5а элбэх буолан сатыы барбыттара. Онон Авдей Степанов 1942 сыл муус устар ый 2 кунугэр елбут, кини Калининскай уобалас Ржевскай оройуонугар Двойни диэн дэриэбинэ5э кемуллэ сытарын туьунан биллэрии сурук кэлбитэ.

      Никита Степанов кэргэннэммэтэ5э, Киров аатынан колхозка бухгалтердаан олорон 1942 сыллаахха сайын армия5а барбыта, барыа5ыттан сэриигэ сылдьан 1944 сыл алтынньы ыйга сура5а суох суттэ диэн биллэрии кэлбитэ.

 Степанов С.В.  – сэрии сылларыгар

      Семен Жданов  аатынан колхозка   армия5а барыар диэри дойдутугар биригэдьиирдээбитэ. 1944 с. армия5а ынырыллан Иркутскай уобаласка Мальта диэн станция5а байыаннай сборнай часка тиийбитэ. Тереебут-уескээбит Бордонун колхозтаахтара баар-суох туру улэьиттэрин сайыьа хаалбыттара. Мантан хас киэьэ аайы ар5аа фронна элбэх киьи барара. Кини манна биир дойдулаахтарын Петров Уоьугу, Кокорин Елисейи керсубутэ. Уоьу ккэлин ар5аа баран елбут этэ, Елисей дойдутугар эргиллибитэ.

        Сотору буолаат дойду илинни кыраныыссатыгар атаарбыттара, манна кэлэн 17-с Армия 62-с танковай полкатыгар икки саханы ылбыттара. Табаарыьа Сунтаар уола Анисимов Николай диэн этэ. Маннай утаа танка5а механик-водительга уерэппиттэрэ, ВХТ, Т-34 танкаларга, мантан сааьыары танковай полк сапернай отделениетыгар сапер идэтигэр сэриигэ киириэххэ дылы уерэппиттэрэ.

        Сэрии маннайгы кунуттэн Сэмэн  танковай полкатын кытта сапер-минер быьыытынан сылдьыбыта. Манна 17-с армиябыт 2 Забайкальскай фронна киирсэн, Маршал Малиновскай хамаандалааьынынан сэриигэ киирбиттэрэ. Иннилэригэр естее5у кытта сэриилэьии эрэ буолбакка улахан Хинган хайатын туорааьын этэ. Бу улахан суола суох сис хайа хапчааннарын быыьынан эриирдээх–мускуурдаах айан суолугар естеех араас кубул5аттаах тоьуурдарын биьиги армиябыт куус еттунэн лапа сабырыйар буолан угус сутугэ суох естеех тоьуурдарын урусхаллыыллара.

      Манна уксун инники кирбиигэ хайа урэхтэрин, наада тирээтэ5инэ таанкалары туоратыьарга кемелеьуу, таанкалар кыайан ааспат сирдэригэр хайаттан таас суулларан суол онороллоро.

       Бу бары танкистарга тууннэри-кунустэри ыарахан улэнэн иннилэрин диэки сы5арыйаллара. Биирдэ туун суол ыраастыы сырыттахтарына снарядтарэьин да эьин буолбуттара. Сэмэн урдугэр таас туьэн улаханнык эмсэ5элээбитэ, госпитальга киирэн эмтэнэн тахсыбыта. Кини Японияны кытта сэриини Мукден куоракка тумуктээбитэ.

      Кыайыы кэнниттэн 1946-50 сылларга сержант  Степанов Ураллаа5ы байыаннай уокурукка сулууспалаабыта. Полкалара Киров куораккатурбута. Сэмэн манна хас да сыл буолбута. Винтовканан, автоматынан, пулеметунан ытыыга уокурукка хаста да бастаабыта.

Маршал Жуков бирикээьинэн уоппуска5а барыы

    Биирдэ Ураллаа5ы байыаннай уокурук кылаабынай командующайынан анаммыт маршал Жуков кинилэр чаастарыгар кэлэр диэн сурах иьиллибитэ. Бэлэмнэнии, тубугуруу, керунуу-тэбэнии бе5е буолбута.

Ол кун Степанов ротата дьуьуурунайынан анаммыта. Кеьуппэккэ да олордохторуна, эмискэ Г.К. Жуков хас да генерал, полковник арыалдьыттаах, етеру-батары керен киирэн кэлбитэ. Степанов тура эккирээн, арааппардаабыт. Маршал кынначчы со5ус туттан туран, арааппардыырын бол5омтолоохтук истибит.

- Ханнык омуккунуй, сержант? - диэбит маршал.

-Сахабын, табаарыс маршал.

-Ханна сэриилэспиккиний?

- Илин, табаарыс маршал.

- Туох дьоннооххунуй?

- Тулаайах ийэлээхпин, икки убайым ар5аа сэриигэ елбуттэрэ.

- Уоппуска5ын хаьан туьаммыккыный?

- Суох, табаарыс маршал.

- Мин сахалар тустарынан истибитим. Хорсун сэрииьиттэр, бэргэн ытааччылар, - диэбит Жуков батары баттаан эрэр курдук куолаьынан.

Георгий Константинович, арыаллыыр дьонун диэки етеру-батары керен баран, чин-чинник уктээн, казарма иьигэр киирэн хаалбыт.

    Ити итинэн ааспыта. Икки дуу, ус дуу ый курдугунан, саас бэс ыйын са5ана, Сэмэни дивизия штабыгар ыныран ылбыттара. Туохха ынырдахтарай диэн бэркэ дьиксинэ-дьиксинэ, илэ бодотун тардынантиийбитэ. Онно карта5а дьонун олорор сирин, онтон ханан айаннаан тиийэргин миэхэ кердер эрэ диэн бирикээстээбит майор. Кини ыйбытын линейканан кээмэйдээн баран, командир тебетун быьа илгистибит. Онтон эппит: «Маршал Жуков бирикээьинэн уоппуска5а бара5ын. Кэлэ-бара суолгун аа5ан, 72 хонугу биэрэбит. Сибилигин баран докумуоннун онортор».

        Сержант соьуйан эрэ хаалбыт. Ити курдук, маршал хара5ар  тубэьэ туьэн, кеьуппэккэ да сылдьан, дойдутугар барар буолбут.

         Иркутскайга диэри поезка сааьырбыт генералы, полковнигы уонна капитаны кытта биир купе5а тубэьэн айаннаабыт. Дьоно кини сытыахтаах миэстэтигэр чымыдааннарын толору симэн, миэстэтэ суох хаалбыта. Аргыстара тууннэри-куннэри хаартылаан, ханньаахтаан тахсаллар эбит.

Биирдэ купе5а киирбитигэр холуочук капитан ханна баран иьэрин ыйыталаспыт. 72 хонук уоппускалаа5ын истэн баран бардьыгыныытуспут:

- Сымыйалаама! Генерал да оччо уоппусканы ылбат. Кердер докумуоннун!

Суругу хос-хос керутэлээн баран, полковника биэрбит, онтон туох да саната суох генералга ууммут. Итинтэн ыла поезтан туьуер дылы Сэмэннэ сыьыаннара тосту уларыйбыта. Малларын сы5арытан биэрбиттэрэ.

Усть–Кукка кэлэн, борохуокка Москва5а командировка5а сылдьан баран тенен иьэр суруйааччы Исай Никифоровы кытта биир купе5а тубэспитэ. Икки сэрииьит сотору биир тылы булбуттара. Киьитэ кэпсээн-ипсээн бе5е, Сахатын сирин туьунан сонуну киниттэн истибитэ.

- Булуу ерус билигин уута туьэн турар. Борохуот сылдьыбат. Онон, бука, Дьокуускайтан теннер киьи буолла5ын буолуо,- диэбит Исай.

Сэмэн толкуйга туспутэ. Дойдубар уунан кыайан тиийиэ суохпун, онон Мухтуйаттан быьа Сунтаарга диэри тыанан сатыы тустэхпинэ сатаныыьы диэн быьаарыммыт.

      -Сатыы дуо? Кэбис, хайдах тиийиэний? Эьэ5э-бере5е сиэтиэн,- диэн аргыьа сапсыйан кэбиспитэ.

       Сэмэн Мухтуйа5а борохуоттан туьэн, кими эрэ керен саха ыалын булбут. Со5отуопка управлениетын начальнига сарсын Сунтаарга бараары олорор диэн буолбут. Киьитэ аргыс кестубутугэр уерууну кытта себулэьэн, Турукта5а диэри оночонон эрдинэн тиийбиттэр. Онтон Какаалыырга диэри аттаммыттар. Манна эмиэ аттаах киьи тоьуйуохтаах эбит да, болдь5ор кэлбэтэх. Саллаат дойдутугар тиийэ охсоору тиэтэйэр, келену кеьуттэ5инэ кунэ-дьыла барыыьы. Онон сарсыныгар сатыы туьунэ кэбиьэр.

Кирзовай саппыкыга ата5ын аалларан, аара ким эрэ бырахпыт холуоьатын булан кэтэн абыранан, уьус кунугэр биир урэххэ олорор ыалы булар. Манна аьаан-сынньанан баран дьолго Сунтаарга бараары олорор геолог дьахтары кытта аргыстаьаллар. Дьахтар сатыылыыр, атын Сэмэннэ биэрэр.

- Мин хаамарга уеруйэхпин. Ата5а суох киьи эн миин,- диир.

        Ити курдук, эрэйинэн дойдутун булан, уонча хоноот, эмиэ били кэлбит суолунан Мухтуйалыыр, онно борохуот кэлбэккэ хаайтаран. Чааьыгархас да хонук хойутаан тиийэр. Жуков бирикээьинэн сынньаммыт буолан, буруйга-сэмэ5э тардыллыбата5а.

Төрөөбүт дойдутугар килбиэннээх үлэтэ

 Семен Васильевич армия5а сэттэ сыл сулууспалаан баран дойдутугар эргиллибитэ.Пенсия5а тахсыар диэри Амакинскай экспедиция5а рабочайдаабыта. Кинилэр биригээдэлэрэ илиинэн шурфалары хаьаллара, автозимниктарга дьиэ-уот туталлара, сайыноттууллара.

       1952 сыллаахха пенсия5а тахсыбыта. Билигин сэрии инбэлиитэ куоракка олорор. Кэргэнинээн Лия Никандровналыын а5ыс кыыс о5олоохтор, элбэхсиэннээхтэр. Лия Никандровна онус кылааьы бутэрэн баран лабораннаабыта, онтон училище5а уерэнэн, 30 сыл устата улус балыыьатыгар сиэстэрэлээбитэ. Билигин эмиэ пенсия5а олорор.

         Семен Васильевич бырааьынньык куннэргэ бойобуой на5араадаларын – А5а дойду 2-с степеннээх орденын, угус ахсааннаах мэтээлин кэтэр.

Туьаныллыбыт литература

1.Степанов С.В. ахтыыта, 1994 сыл

2.Дмитриев И.С. “Байыаннай начальниктар Олонхо дойдутун буойуннарын туьунан”, Бичик, 2009 

3.“Якутск вечерний”, № 216 , олунньу 27 кунэ   2015 с