Молдова гагаузтара
Гагаузтар — Молдоваҕа ахсааннарынан төрдүс омуктар. Ахсааннара 2004 сыллааҕы туругунан 151 596 киһи этэр, ол эбэтэр дойду дьонун ахсааныттан 3,8 %[1].
Гагаузтар сирдэрэ туспа быраап статустаах — Гагаузия биитэр Гагауз Ери (гагауз сирэ) (Ахсынньы 23 1994 с. 344 XIII нүөмэрдээх сокуонунан бигэргэммит), Молдова иһинэн автономиялаах тэриллии. Уобалас туспа бырабыыталыстыбалаах — «башканат», уонна бэрэсидьиэннээх — «башкан», өрөгөй ырыалаах, дуоҕалаах. Гагаузия киин куората Комрат. Гагауз тылын алпаабытын олоҕо латыын графиката. Судаарыстыба докумуоннара үс тылынан суруллаллар: румыынныы (судаарыстыба тыла), гагаузтуу (наассыйа тыла) уонна нууччалыы (кэпсэтэр тыл). Гагаузтар түөлбэлээн олорор сирдэрэ — Комратски, Чадър-Лунгски уонна Вулканещки[2].
Ахсааннара
уларыт| Киһи ахсаана |
Бырыһыана | ||
|---|---|---|---|
| 1817 | 900 | 0.2 % | 
|
| 1856 | 18 000 | 1.8 % |  1900,0 %
|
| 1897 | 55 790 | 2.9 % | 209,9 %
|
| 1930 | 98 172 | 3.4 % | 76,0 %
|
| 1941 | 115 700 | 4.9 % | 17,8 %
|
| 1959 | 95 856 | 3.3 % |  17,1 %
|
| 1970 | 124 902 | 3.5 % | 30,3 %
|
| 1979 | 138 000 | 3.5 % | 10,5 %
|
| 1989 | 153 458 | 3.5 % | 11,2 %
|
| 2004 | 151 596 | 3.8 % | 1,2 %
|
Устуоруйа
уларыт1990 сыл атырдьах ыйын 19 күнүгэр Гагауз Аптаныамыйалаах Өрөспүүбүлүкэтэ биллэриллибитэ. 1994 сыллаахха Молдова Өрөспүүбүлүкэтэ ону билиммитэ.
Арассыыйа ыраахтааҕылаах бырабыыталыстыбата Бессарабияҕа болгаардары олохсутар этэ. Онно болгаардары, гагаузтары уонна молдавааннары бииргэ олордор бэлиитикэни тутуспута. Кэлин ССРС урусхалланарыгар Молдоваҕа былааһы Румынияны кытта холбоһо сатыыр Норуот фрона ыларыгар бу бэлиитикэ эмиэ туһаныллыбыта. Ол саҕана Молдоваҕа икки аптаныамыйа баар буолбута (Гагаузия уонна Приднестровье). Былаастар 40 оптуобус «баҕалаахтары» Комрат куоракка өрө турбут дьону накаастата ыыппыта. Ол саҕанааҕыны сорох дьон маннык ойуулууллар: «Молдавия оҕустара Буджак куйаарын соҕуруу өттүттэн кэлбиттэрин кыраныыссаҕа гагауз янычаардара ятагааннаах көрсүбүттэрэ». Бу этии гагауз бырабыыталыстыбата туурактарга чугаһыы сатыырын көрдөрөр[2].
Тыллара
уларытГагаузтар түүр тыллаах христиааннар. Украинаҕа Молдовалыын быысаһар сирдэргэ эмиэ элбэх гагауз олорор. Молдова уонна Украина гагаузтара үксүн гагаузтуу саҥараллар (1957 сыллаахха туспа алпаабыттаммыттара).
Быһаарыылар
уларыт- ↑ «ИА Фокус: ДАБЧ: Най-големите български общности са в САЩ, Украйна, Молдова, Гърция, Испания, Германия, Австрия, Италия», 30 март 2011 // Държавна агенция за българите в чужбина ((bg))
- ↑ 2,0 2,1 Гагаузите в Бесарабия — езикът като маркер на идентичност
Литэрэтиирэ
уларыт- АЕИМ б.г.: Архив на Етнографски институт с музей, № 583-III, 585-III, 586-III (Записал Г. Манолова).
- Ачык гез 2002: Ачык гез, № 33, 34, 2002.
- Баскаков 1969: Баскаков, В. Введение в изучение тюркских языков. Москва, 1969.
- Бернштейн 1958: Бернштейн, В. Заселение болгарами бывшей Новороссии, Бессарабии и Приазовья. // Атлас болгарских говоров в СССР. Москва, 1958.
- Всесоюзная 1926: Всесоюзная перепись, 1926. Москва, 1926.
- ГАОО б.г.: Государственный архив Одесской области, 2811 Ф19, оп.-2, Одеса.
- Козлов 1977: Козлов, В. Этнические процессы и динамика населения. // Советская этнография, 1977.
- Милетич 1902: Милетич, Л. Старото българско население в североизточна България. София, 1902.
- Милиш 2001: Милиш, Н. Гагаузите. // Гагаузката проблематика в българската историография. София, 2001.
- Наулко 1975: Наулко, В. Развитие межэтнических связей на Украине. Киев, 1975.
- Наулко 2003: Наулко, В. Етнодемографичний розвиток людства на Украине. // Народна творчисть та етнография (Киев), 2003, № 5 — 6.
- Неделчев 1998: Неделчев, Н. Бесарабските българи в Тараклия. Велико Търново, 1998.
- Радова 1999: Радова, О. Где мы и сколько нас. Этнодемографические данные по современному состоянию городов и сел Гагаузии (Гагауз Ери). // Педагогический журнал (Комрат), 1999, № 1 — 2.
- Собрание 1960: Собрание законов, 1960. Москва, 1960.
- Стаменова 2000: Стаменова, Ж. Гагаузите. Проучвания и обща характеристика. // БЕ, 2000, № 1.
- Титоров 1903: Титоров, Й. Българите в Бесарабия. София, 1903.
Тас сигэлэр
уларыт- Гагаузите в Молдова YouTube
- «Гагаузите в Молдова», Евгения Иванова (2004) ((bg))
- Populatia României Mari: Basarabia Архыыптаммыт 2006, Олунньу 8 күнүгэр. ((ro))