Нерчинскэй

Нерчинскэй — Забайкальскай кыраайга (уруккута Чита уобалаһыгар) баар кыра куорат. Нерчинскай оройуон киинэ.

Кытыытыгар томтордоох (Борщовочнай диэн ааттаах сис анныгар), эмиэ да дэхси сирдээх Нерча өрүс Шилкаҕа (Амыр тардыыта) түһэр сириттэн 7 км сиргэ турар. Чита куораттан 305 км илин диэки баар.

1653 сыллаахха Бекетов казаактара Нелюцкай (Нелюдскай) остуруок быһыытынан олохтообуттар.

Гантимур дьоно умаппыттарын кэннэ 1657 сыллаахха Енисей бойобуодата хат туттарбыт. Аатын Ниэрчинскэй остуруок диэбит.

П. Шульгин диэн байаар уола дуоһунастаах киһи 1677 сыллаахха манна үрүҥ көмүс баарын билбит. И. Е. Власов бойобуода Аргун (Нерчинскэй) үрүҥ көмүһү уһаарар собуоттарын туттарбыт. Бастакы уһаарыы 1686 сыллаахха буолбут. 1690—1693 сс. собуот үлэлиир эбит гынан баран күттүөннээх үлэтин 1704 сыллаахха эрэ саҕалаабыт.

Манна урут уһун сылларга хаайыы олохсуйа сылдьыбыт буолан, өтөхсүйбүт эргэ тутуу элбэҕэ харахха быраҕыллар. 1812 сыллаахха саҥа сиргэ көһөрөн туппуттар. 1700 сыллаахтан XX үйэ саҕаланыар диэри хаатырга элбэх түрмэлэрэ турбуттар. Бу түрмэлэри Алгачинскай, Акатуйскай, Зерентуйскай, Карийскай, Манцейскай диэн арааран ааттыыллар эбит. 1826—1917 сылларга бу түрмэлэргэ декабристары, Польшатааҕы икки бастаанньа кыттыылаахтарьш, народниктары хаайа сылдьыбыттар. Билигин Нерчинскэй куоракка аһылык бородууксуйаларын оҥорор тэрилтэлэр уонна электромеханическай собуот үлэлииллэр.

1689 сыллаахха манна Кытайы кытта Ниэрчинскэй сөбүлэҥ түһэрсиллибитэ.

1841 сыллаахха кулун тутар 30 күнүгэр Нерчинскэй хаатыргатыттан Манчаары Баһылай Анисим Тимофеевтыын күрүүллэр.