Нууччалыы-сахалыы тылбаас устуоруйата

Саха сиригэр аан бастаан нууччалыы-сахалыы тылбаас сайдыбыта. И. Вениаминов диэн таҥара үлэһитэ 1705 с. "Отче наш" малыыппаны сахалыы тылбаастаабыта. Саха тылын үөрэхтээхтээҕэ акадьыамык П.А. Слепцов нууччалыы-сахалыы тылбаас устуоруйатын ырытан баран 4 кэрдиис кэмҥэ араарар:

1 кэрдиис. Өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи таҥара кинигэтин тылбааһа: а) 1870-1900 сс. - сахалыы билбэт нуучча дьоно туруору тылбаас оҥороллоро. б) 1900-1912 сс. - сахалыы тыллаах дьон тылбаастыыр. г) 1912-1913 сс. - сахалыы хаһыаттар, сурунааллар тахсаллар. Уус-уран уонна мөрүөннүү-бэлиитикэлии айымньы тылбааһа тахсар. Этиини сүһэн ылыы быһыытынан тахсар.

2 кэрдиис. Өрөбөлүүссүйэ кэннинээҕи кэм. Мааркыс, Энгелс, Лиэнин.

3 кэрдиис. Сэрии кэннинээҕи кэм. 50-с сыллартан ыла: а) мөрүөн-бэлиитикэ болҕомтото улаатар, туруору тылбаас кириитикэлэнэр. б) чулуу тылбаастар тахсаллар.

4 кэрдиис. Тылбаас уус-уран буолар.

1932-33 сс. үөрэх кинигэтэ тылбаастаммыта. Саха суруйааччылара бары кэриэтэ тылбааска үлэлээбиттэрэ. Ордук идэтийбит: Дьуон Дьаҥылы, Сэмэн Руфов, Чаҕылҕан, Уйбаан Арбыыта, Былатыан Ойуунускай, Күннүк Уурастыырап. Кэнники сылларга таҥара кинигэтин тылбаастыырга үнүстүүт тэриллибитэ.

Саха сиригэр тылбааһы тэрийии устуоруйатын А.А. Васильева маннык быһаарар: "Саха сиригэр тылбааһы тэрийии дойду бэлиитикэтин, култууралаах олоҕун кытары ситимнээҕэ, 4 төгүл үрдүк таһымҥа тахса сылдьыбыт:

1) 1853 с. таҥара үөрэҕин кинигэлэрин тылбаастыыр анал Хамыыһыйа тэриллибит;

2)1920-30 сс. Наркомпроска Тылбаас кэмитиэтэ үлэлээбит;

3) 70-80 сс. "Литературалар доҕордоһуулара - норуоттар доҕордоһуулара" диэн бүтүн Сойуустааҕы хамсааһын;

4) 90-с сс. СӨ сүбэрэнитиэт биллэрэн, саха тыла суд. статуһу ылбыт, Национал оскуола кэнсиэпсийэтэ киирбит кэмэ."

Туһаныллыбыт литэрэтиирэ:

1) Васильева А.А. "Сахалыы-нууччалыы тылбаас";

2) Петрова Т.И. "Типология перевода олонхо";

3) Петрова Т.И "Тылбаас уопсай теорията", Дьокуускай 2007.