Ньиэрбэ тиһигэ
Ньиэрбэ тиhигэ эбэтэр нервнэй система — араас бэйэ-бэйэлэрин кытта сибээстээх нервнэй тутуллар холбуу ылыллыбыттара (морфологическай уонна функциональнай) эндокриннай тиhиги кытта эт-хааммыт бары тиhиктэрин хааччыйар, эт-хааммыт ис-тас күүрдүүгэ, дьайыыга хардарыытын эмиэ хаачыйар. Ньиэрбэ тиhигэ интегративнай тиhик курдук үлэлиир, эт-хаамыт араас тиhиктэрин сибээстиир.
Ньиэрбэ тиhигин уопсай өйдөбүлэ
уларытНьиэрбэ тиhигэ эгэлгэтэ кини уратыттан тахсар:
- Киhи күүрүмтүөтэ, кыыһырымтыата бириэмэ пуунсуйатын курдук характеристикаланар, ол эбэтэр - ньиэрбэни күүрдүүгэ эт-хаамыт хайдах эппиэттиирин процеhа.
- Ньиэрбэ тиhигэ тас уонна ис эйгэни трансформациялыырга уонна генерациялыырга туhалыыр.
- Ньиэрбэ тиhигэ сүдү суолталаах уратытынан мэйии информацияны онто- эрэ буолбакка, ону кытта филогенез процеhыгар эмиэ харайара буолар.
Нейроанатомия тэҥниир ньымата
уларытАраас кыыллар нервнэй системаларын көрүҥнэрэ:
- Диффузнай нервнэй система представителинэн кишечнополоснайдар буолаллар, кинилэр нервнэй клеткалара кыыллар эт-сиинэригэр диффузнай нервнэй холбоһугу үөскэтэллэр;
- Стволовай нервнэй система эбэтэр ортогон представителинэн нематодтар уонна хаптаҕай чиэрбэлэр буолаллар, кинилэр нервнэй клеткалара нервнэй умнастарга хомуллаллар;
- Түмүк нервнэй система аннелидтарга, членистоногайдарга, моллюскаларга уонна атын тоноҕоһо суох харамайдарга баар, кинилэр киин нервнэй системаларын улахан чааhа нервнэй түмүгэр – ганглийаларга хомулла сылдьар;
- Трубчатай нервнэй система (нервнэй туруупка) хордовайдар ураты бэлиэлэрэ.
Онтогенез
уларытБилиҥҥи кэмҥэ нервнэй система онтогенез иhигэр сайдыытын туhунан биир тэҥ балаһыанньа суох. Сүрүн быһаарыыга турар сорук үөскэх эрдэҕинээҕи клеткалартан ылыллар тканы сыаналыыр дьылҕалааһыныгар буолар. Саамай перспективнэйинэн мозаичнай уонна регуляционнай модель буолар. Ол да буоллар хайалара да нервнэй система сайдыытын толорутук быhаарар кыахтара суох.
Нейронаукалар
уларытНервнэй система туhунан аныгы наука элбэх научнай дьиссипилиинэлэри холбуур: нейроанатомия, неврология уонна нейрофизиология, нервнэй системаны үөрэтиигэ сүдү суолталаах, сыаналаах кылааты молекулярнай биология уонна генетика, химия, кибернетика уонна да атын наукалар киллэрэллэр. Маннык нервнэй системаны үөрэтэр междисциплинарнай сыһыан нейронаука (neuroscience) диэн ааттанар, нуучалыы научнай литература «нейробиология» диэн тиэрмини туттар. Нейронаука биир тутаах сыалынан туспа нейроннар, нейроннай ситимнэр процесстара хайдах ааhарын быhаарыы буолар: өйдөөһүн процеһа, иэнийии, билии. Нервнэй системаны үөрэтии араас таһымнаах тэрийиилээх буолар, молекулярнай таһымтан саҕалаан, билиини, айымньылаах дьоҕуру, социальнай быһыыны, майгыны үөрэтиигэ дылы.
Кэрэхсэбиллээх, интэриэһинэй чахчылар
уларытХэрриет Коул (1853–1888, ааҥл. Harriet Cole) диэн американка 35 сааhыгар туберкулез ыарыытан өлбүт уонна бэйэтин этин наука туhугар кэриэс анаабыт. Филадельфия Ханнеман медицинскэй кооледжын патологоанатома Руфус Б. Уивер (ааҥл. Rufus B[enjamin] Weaver) 5 ый устатыгар Хэрриет нервэтин лоп-бааччы таһаарбыт, тарҕата уурбут уонна иҥиннэрбит. Оннооҕор хараҕын нервэлэригэр сыста сылдьар харах шар быһыылаах эттигин оннугар хаалларбыт.
Неврологическай кэhии
уларытНеврологическай кэһии диэн киин уонна периферическэй нервнэй тиhик ыарыылара, атыннык эттэххэ, мэйии, киһи сүнньүн, мэйии хаппаҕын нервэтин, периферическэй нервэлэр, нервнэй корешоктар, вегетативнай нервнэй тиhиктэр, нервнэй былчыҥ түмүктэрин ыарыылыра. Ити кэһиилэр эпилепсияны, Альцгеймер ыарыытын уонна деменцияны, мэйии тымырын ыарыытын, ону кытта инсульт, мигрень уонна да атын төбө ыарыыларын көрүҥнэрин, рассеяннай склероһу, Паркинсон ыарыытын, нейроинфекциялары, мэйии искэҥин, нервнэй тиhик оһолтон буолбут кэһиилэрин уонна ситэтэ суох аһааһынтан буолбут неврологическай кэһиилэри холбууллар.
Туhаммыт источник
уларыт- Благодаря тому, что тело этих животных состоит всегда из одного и того же набора клеток.
- ↑ White J. G., Southgate E., Thomson J. N., Brenner S. The Structure of the Nervous System of the Nematode Caenorhabditis elegans (англ.) // Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. — 1986. — 12 November (vol. 314, no. 1165). — P. 1—340. — ISSN 0962-8436. — DOI:10.1098/rstb.1986.0056. — PMID 22462104. [исправить]
- ↑ Медников, 1994, с. 363.
- ↑ Society for Neuroscience -. www.sfn.org. Дата обращения 22 ноября 2015.
- ↑ The Journal of Neuroscience. www.jneurosci.org. Дата обращения 22 ноября 2015.
- ↑ Fens Home Page (англ.) (недоступная ссылка). FENS.org. Дата обращения 22 ноября 2015. Архивировано 2 сентября 2011 года.
- ↑ European Journal of Neuroscience.
- Harriet Cole : Drexel’s Longest-Serving Employee.
Литература
уларыт- Медников Б. М. Биология: формы и уровни жизни. — М.: Просвещение, 1994. — 415 с. — ISBN 5-09-004384-1..
- Раубер А. Нервная система // Руководство анатомии человека / перевод Д. К. Третьякова с 8-го изд.. — С.-Петербург: издание К. Л. Риккера, 1911. — Т. 5. — 509 с.