Олох (химия)
Олох диэн аһыыбалардыын хардарсар сэктэр. Метал ууһуктартан уонна хидроксид бөлөхтөртөн тураллар.
Аррениус теорията уларыт
Швеция билимдьитэ Сванте Аррениус теорията быһаарарынан (1887 сыл), олох диэн электролиттар буолаллар. Бу электролиттар уу суурадатыгар метал катионнарын уонна ОН– хидроксид типтээх анионнары үөскэтэн диссоциациялыыллар. Метал буолбатах NH4+ катионнары эмиэ үөскэтиэхтэрин сөп.
Холобур:
- NaOH = Na+ + OH-
- NH4OH = NH4+ + OH-
- Ba(OH)2 = Ba2+ + 2OH-
Аррениус теориятынан, олох сэктэр олохтуур оксидтар хидроксидтара буолаллар диэххэ сөп, ол эбэтэр уу олохтуур оксидтарга сыстыытын бородуукталара буолаллар:
- Na2O + H2O = 2NaOH
- CaO + H2O = Ca(OH)2
- BaO + H2O = Ba(OH)2
Аррениус олохторо, олохтуур оксидтар курдук, аһыыбалардыын, ангидридтардыын, амфотер оксидтардыын дьайсыстахтарына туустары үөскэтэллэр, оттон бэйэ бэйэлэрин кытта дьайсыспаттар.
Холобур:
- Cu(OH)2 + 2HCl = CuCl2 + 2H2O
- Ca(OH)2 + CO2 = CaCO3 + H2О
- 2NaOH + ZnO = Na2ZnO2 + H2O
Олохтору (олохтуур хидроксидтары) маннык бүтүн формуланан көрдөрөллөр: Ме(ОН)x, манна Ме — метал эбэтэр металлыҥы бөлөх (холобур NH4) атома, оттон x — хидроксил бөлөх ахсаана, кини метал валеннааһыныгар тэҥнэһэр (1,2 эбэтэр 3). Холобур: NaOH, Ba(OH)2, Fe(OH)3.
Брөнстед-Лоури теорията уларыт
Брөнстед-Лоури теориятын (эбэтэр аһыыба-олох протон теорията) 1923 сылга бэйэ бэйэлэриттэн тус туспа Дания билимдьитэ Йоханнес Брөнстед уонна Англия билимдьитэ Томас Лоури толкуйдаабыттара. Бу теория быһаарарынан, олох диэн протону аһыыбаттан арааран бэйэтигэр холбуур кыахтаах молекула эбэтэр ион. Олох протону холбууругар кини көҥүл электрон пааралаах (химия ситимигэр киирбэт) атомнаах буолуохтаах. Бу курдук аһыыба протон донора буолар, аһыыба олохтуун дьайсан киниэхэ протонун биэрэр. Ордук күүстээх олохтор анионнар буолаллар.
Льюис теорията уларыт
АХШ физиохимига Гилберт Ньютон Льюис 1923 сылга биир сүрүн аһыыба-олох теориятын толкуйдаабыта. Кини аата Льюис теорията эбэтэр электрон теорията. Льюис теорията быһаарарынан, аһыыба диэн электрон паараны ылар сэк (акцептор), оттон олох электрон паараны биэрэр сэк (донор).