Бикипиэдьийэ

Пифагор

Пифагор Самосский (был.-гириэк. Πυθαγόρας ὁ Σάμιος, лат. Pythagoras; 570—490 сс. биhиги эрабыт иннинэ) — древнегречэскэй философ, математик уонна мистик, итэҕэллээх-философскай пифагорейскэй оскуола тэрийээччитэ.

Пифагор Самосский
Пифагор Самосский
Төрөөбүт күнэ : 586 биһи эрабыт иннинээҕи хойутаан уонна 569 биһи эрабыт иннинээҕи иннинэ.
Төрөөбүт сирэ Самос, Ионийскэй союһа.
Өлбүт күнэ : ханан эрэ 495 биһи эрабыт иннинээҕитэ.
Өлбүт сирэ : Метапонт, Лукания, Улуу Греция

Биографията

уларыт

Пифагор олоҕун номохтон уонна дьиҥтэн араарага олус ыарахан. Олоҕо кинини тупсаҕай, муударай киhи уонна улуу учуонай диэн көрдөрөр. Кинини өссө Геродот <<улуу эллинскэй муударай киhитэ>> диирэ. Олоҕун уонна үөрэҕин сүрүн төрүтэ буолаллар: философ-неоплатоник Ямвлих (242—306 сс.) бэйэ суруйуута <<О Пифагоровой жизни>>; Порфирия (234—305 сс.) «Жизнь Пифагора»; Диогена Лаэртского (200—250 сс.) кинигэ 8, «Пифагор Архыыптаммыт 2020, Кулун тутар 20 күнүгэр.». Бу автордар быдан эрдэтээҥи автордар бэйэ суруйууларыгар тирэнэллэр. Оннук гынан Пифагор саамай биллэр бастыҥ үөрэҕин төрүтэ Пифгор өлбүтүҥ кэннэ 200 сылынан баар буолбута.

Пифагор ийэлээх уонна аҕата Самос арыыттан Мнесарх уонна Партенида буолаллар. Мнесарх хаамыска-кыhааччы буолар, ол гынан баран Порфирий этэринэн Мнесарх баай атыыhыт буолар.

Оҕо төрүүрүн Пифия Дельфаҕа сылдьан билгэлээбит диэн, того диэтэр Пифагор аата <<Пифия билгээбит киhитэ>> диэн суолталаах. Эссэ Пифия Мнесарха оҕото ким даҕаны тэннэһиэ суох элбэх үтүөнү уонна туһаны аҕалыа диэбит. Ону истэн Мнесарх үөрэн кэргэнигэр саҥа Пифаида диэн уонна оҕотугар Пифагор диэн ааттары биэртэлээбит. Пифаида кэргэнин айаныгар батыһара, ол иһин Пифагор Сидонҥа (Ямвлиҕынан) ханан эрэ 570 с. биhиги эрабыт иннинэ төрөөбүтэ.

Былыргы атордар этэллэринэн, Пифагор туох баар греческэй, перскай, халдеевскай, египэтский муударай дбоннорун кытта көрсүспүт уонна туох баар киһи аймах хомйбут үөрэхтэрин бэйэтигэр иҥэриммит.

Ямвлих суруйарынан, Пифагор 18 сааһыгар төрөппүт арыытыттан барбыт уонна сири-дойдуну тилийэ муударай дьону кытта көрсөн баран Египетка тиийбит, онно 22 сыл сылдьыбыт. Ол кэннэ кинини персидскэй ыраахтааҕы Камбис Вавилоҥҥа билиэҥҥик быһыытынан илдьэ барар. Вавилоҥҥа Пифагор өссө 12 сыл дьылҕаһыттары кытта кэпсэтэн, сылдьан баран дьэ төрөппүт арыытыгар 56 саастаах буолан төннөр, онно кинини муударай киһи диэн биллэнэр.

Порфрийынан, Пифагор төрөппүт Самоһы Поликрат былааһын кытта сөбүлэспэккэ 40 сааһыгар хаалларбыт. Бу сурах төрүтэ IV үйэ биhиги эрабыт иннинэ Аристоксен тылыгар турунар ол иһин дьиҥнээх диэн көрүллэр. Дьиҥнээхтии биллибэт кырдьык Пифагор Египеты, Вавилоны ол эбэтэр Финикийэни ааһа сылдьыбыта биллибэт.

Тиран Поликраты кытта сөбүлэспэтэҕин иһин айана эмиэ сымыйа курдук, баҕар киниэхэ чахчытык үөрэҕин тарҕатыан баҕарбыта буолуо.

Пифагор гречэскэй колонияҕа соҕурууҥҥу Италияҕа Кротоҥҥа олохсуйар. Онно кини элбэх батыһааччыланар. Батыһааччылара Пифагор мистическэй философиялара эрэ буолбакка, өссө кини этэн биэрэр чэгиэҥ элеменнээх аксетизм уонна кытанаах майгылаах олох майгыта.

Пифагор үөрэнээччилэрэ итэҕэл орденын тэрийэллэр. Онно талыллыбыт чугас толкуйдаахтар эрэ киирэллэрэ. Пифагоры ордеҥҥа айыы тэннээхтии көрөр этилэр. Бу орден Кротоҥҥа былаас ыла сыһаллар. Ол гынан баран пифагорейскай утарааһын санааттан VI биһиги эрабыт иннинээҕи бүтүүтүгэр Пифагор атын колонияҕа Метапонтка барар уонна онно өлөр.

Ямвлих этэринэн, Пифагор кистэлэҥ түмсүүтүгэр отут тоҕус сыл салайар, оннук гынан чугастааҕы Пифагор өлбүт эрата 491. биhиги эрабыт диэри. Гераклид этэринэн, Пифагор 80, эбэтэр 90 сааһыгар эйэлээхтик атын дойдуга барар. Евсевий Кесарийскай 497 биhиги эрабыт иннинэ Пифагор өлбүт эрата диэн суолталыыр.

Пифагорга Феано диэн ааттаах кэргэннээх уонна икки оҕолоох этэт. Уол оҕото Телавг диэн уонна кыыс оҕото Мийя диэн этилэр (атын төрүттүнэн уол оҕото Аримнест диэн уонна кыыс оҕото Аригнота диэн).

Сигэлэр

уларыт

Өссө маны көр

уларыт
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/w/index.php?title=Пифагор&oldid=409162»