Серб Өрөспүүбүлүкэтэ

Серб Өрөспүүбүлүкэтэ
*Република Српска*
*Republika Srpska*
Серб Өрөспүүбүлүкэтэ Република Српска; Republika Srpska
	Өрөгөй ырыата: Моја Република;
	Location of Republika Srpska Location of Серб Өрөспүүбүлүкэтэ (orange) on the European continent (white) — [Legend]
Киин куората; (уонна саамай улахан куорат)	Баня-Лука; 43°52′N, 18°25′E
Ил тыла	Серб, босняк, хорват

Серб Өрөспүүбүлүкэтэ (сиэрб. Српска, Srpska, официальнай аата Република Српска, Republika Srpska: Слушать (info)) — Босния уонна Герцеговина иһигэр киирэр судаарыстыба,1995 мыллааҕы Дейтоннааҕы сөбүлэҥ түмүгэр баар буолбута. Киинэ — Баня-Лука. Иэнэ 24 605,7 км². Олохтоохторо — 1 326 991 киһи ^[1] (83 % — сербтэр, 13 % — босниецтэр и 3 % — хорвааттар). Харчыта конвертируемая марка.

Босния сербтэрэ бэйэлэрин олорор сирдэрин тутулуга суоҕунан 1992 сыллаахха биллэрбиттэрэ. Ол саҕана босниец-мусульмааннар Боснияны уонна Герцеговинаны Югославияттан тахсарын туһунан эппиттэрэ. Ол этиигэ хоруй буолбута.

География

Серб Өрөспүүбүлүкэтэ Балкаан тумул арыытын киин өттүгэр сытар. Иэнэ 24 641 квадратнай километр. Хотугу кэтирээһин 42°33′ уонна 45°16′ ыккардыларыгар илин усталааһын 16°11′ уонна 19°37′ ыккардыларыгар сытар. Серб Өрөспүүбүлүкэтэ икки айылҕа уонна экэниэмикэ оройуоннарын кирбиилэригэр сытар — Паннонскай уонна Средиземноморскай. Муораҕа тахсыыта суох^[2].

Кыраныыссата

Серб Өрөспүүбүлүкэтин кыраныыссатын аан дойду билинэр. Кини аттынааҕы ХНТ чилиэннэрэ судаарыстыбалары кытта — Сербия, Хорватия уонна Черногория, уонна атын энтитеттыын Босния уонна Герцеговина судаарыстыбатын — БиГ Бэдэрээссийэтин кытта кирбиилэһэр. Кыраныыссатын уһунан 2170 км, онтон 259 км Черногориялыын, 370 км — Сербиялыын, 318 км — Хорватиялыын уонна 1134 км — БиГ Бэдэрээссийэтиниин^[3]. Бу кирбиилэр этностар, устуоруйа уонна айылҕа усулуобуйларын учуота суох оҥоһуллубуттара, бэлиитикэ уонна байыаннай туруктан тахсыбыттара^[4].

Горы

Вележ хайа

Серб Өрөспүүбүлүкэтин геоморфологията араас формалаах. Хотугу өттө кайнозой сөҥүүлэриттэн турар мырааннар, улам-улам аллювий хочолорго уонна өрүм террасаларыгар түһэр, бу сирдэр өрөспүүбүлүкэ ордук өлгөм үүнүүлээх сорҕото буолаллар. Илин уонна соҕуруулуу-илин мырааннар сыыйа Герцеговина үрдүк хайаларыгар силбэһэллэр.

Өрүстэрэ

Требишница өрүс

Серб Өрөспүүбүлүкэтин үгүс өрүстэрэ бөдөҥ күрүлгэннээхтэр, гидроэнергетикаҕа туттуллуох айылаах улахан потенциаллаахтар. маны таһынан рекреационнай потенциаллаахтара биллэр, ордук ыраас уулаах хайа үрэхтэрэ.

Килиимэтэ

Климаттарын зоналара Герцеговина соҕуруу өттүгэр средиземноморскайтан саҕалаан, хоту өттүгэр континентальнайга тиийэ.

Серб Өрөспүүбүлүкэтин устуоруйата

1991 сыллааҕы биэрэпис көрдөрбүтүнэн Бэсния уонна Герцеговина этностарын каартата

Бүтэһик сэрии иннинээҕи биэрэпиһинэн Босния уонна Герцеговина мусульманнара 1 905 829 киһи (43,7 %) этилэр, сербтэр — 1 369 258 киһи (31,4 %), хорвааттар — 755 892 киһи (17,3 %). 106 общиннаттан мусульмааннар 35 общинаҕа олохтоохторун улахан аҥаарыттан ордуктар этэ, сүнньүнэн киин Боснияҕа, оттон сербтэр — 32 арҕаа уонна илин общиналарга элбэхтэрэ. Хорвааттар соҕуруу уонна аҕыйах киин общиналарга элбэхтэрэ. 240 тыһыынча БГ олохтооҕо «югослав» дэммитэ. Олортон үксүлэрэ сербтэр уонна булкаас дьиэ кэргэн оҕолоро этэ. 1991сыллаахха баар буолбут ыалтан 27 % булкаас этэ. Ылан олорор сирдэринэн сербтэр баһыйаллара. Кинилэр БГ сирин 53,3 %-гар ахсааннарынан баһыйаллара^[5].

Радован Караджич, Серб Өрөспүүбүлүкэтин бастакы бэрэсидьиэнэ

Сытар сирэ уонна дьаһалтаннан тыырыллыыта

Серб Өрөспүүбүлүкэтин дьаһалтаннан тыырыллыыта (кытархай өҥүнэн)

Серб Өрөспүүбүлүкэтин иэнэ 24 605,7 км². Брчко куораткка туспа статус биэрбиттэрин кэннэ Өрөспүүбүлүкэ икки аҕаар хайдыбыта — арҕаа уонна илин. Арҕаа өттүгэр Босния Краинату уонна Посавина киирэллэр, илиҥҥи өттүгэр — Семберия, Романия уонна Илиҥҥи Герцеговина. Серб Өрөспүүбүлүкэтин улахан өттө Босния устуоруйаҕа киирбит уобалаһын иһинэн сытар, кыра сорҕото — Герцеговинаҕа.

Олохтоохторо

Серб Өрөспүүбүлүкэтин улахан аҥаара сербтэр. Кинилэртэн ураты конституцияҕа киирбит омуктарынан бошняктар уонна хорвааттар буолаллар. Аҕыйах ахсааннаахтар — дьэбириэйдэр, чехтэр, украинецтар, словактар уо. д. а. Официал тылларынан серб, бошняк уонна хорваат омуктарын тыллара буолаллар. Официал алпаабытынан — кириллица уонна латиница^[6].

Сыл	Олохтоохтор	Төрөөһүн	Өлүү	Е.п	Миграция сальдота
Серб Өрөспүүбүлүкэтин олохтоохторун ахсаанын хамсааһына
1991	1 569 332
1996	1 391 593	12263	10931	1332	16910
1997	1 409 835	13757	11755	2002	16961
1998	1 428 798	13527	12469	1058	18681
1999	1 448 537	14500	12529	1971	18674
2000	1 469 182	14191	13370	821	20990
2001	1 490 993	13699	13434	265	-36456
2002	1 454 802	12336	12980	-644	-1807
2003	1 452 351	10537	12988	-2451	-3
2004	1 449 897	10628	13082	-2454	-1026
2005	1 446 417	10322	13802	-3480	772
2006	1 443 709	10524	13232	-2708	-1328
2007	1 439 673	10110	14146	-4036	1840
2008	1 437 477	10198	13501	-3303	1005
2009	1 435 179	10603	13775	-3172	1031
2010	1 433 038	10147	13517	-3370	0
2011	1 429 668	9561	13658	-4097	3719
2012	1 429 290	9978	13796	-3818	77
2013	1 326 991	9510	13978	-4468