Старостин Семен Константинович – Одьоо Ыстаарыһын

Старостин Семен Константинович — Одьоо Ыстаарыһын (1900—1975) — уустук, чаҕылхай олоҕу олорбут саха киһитэ.

С. К. Старостин Амма улууһун (ол саҕана Боотур уус улууһа) Чакыр нэһилиэгэр (сорох дааннайынан билиҥҥи Чурапчы улууһун Хоптоҕо нэһилиэгин Дириҥэр Сырсыбыт диэн сиргэ кыстыктара баар үһү) 1900 с. төрөөбүтэ. Одьулуун-Чакырга, “Трактор” холкуос сиригэр төрөөбүт. Төрдүнэн Уот Ыстаарыһын убайын Нарынай Өлөксөй хос сиэнэ. Көстөкүүн Ыстаараһын орто сэниэ ыал эбит. Кини эрдэ өлбүт. Сэмэн сүрдээх булчут, атаҕынан быһый эбит. Улаатан баран, былыргы хотуур күүлэйигэр кими да иннигэр түһэрбэт охсооччу буолбут.

1921—1922 сылларга повстанчествоҕа кыттыбыта. Пепеляевщинаҕа кыттыбатах. Былаас уларыйбытын кэннэ, кэргэн ылан олохсуйуох курдук буолбут. Ону, таһаҕас тиэйиитигэр итэҕэстэнэн, онтон охсуллан, онно-манна сылдьан, тутуллан, хаайыыга барбыта. 1917-1922 сс. суол эспэдииссийэтигэр оробуочайынан сылдьыбыта. 1922-1925 сс. үрүҥнэргэ ат көрөөччү. Коробейников этэрээтэ кыайтарбытын кэннэ кэлин Японияҕа куоппут Афанасий Рязанскайы кытта Охуоскайга тиийэн Япония атыыһыттарынаан Верхоянскайынан, Өймөкөөнүнэн сылдьыбыт 1925 сылга диэри. 1928 с. олунньуга Ньылхантан Якутторг таһаҕаһын тиэйиигэ кэпсэтэн үлэҕэ киирбит. Бу сылдьан арыы итэҕэстэммит. Ону бэйэтэ суол араас ороскуотугар уонна биир аты атыылаһыыга ороскуоттаабытым диэн быһаарар эбит. Ол итэҕэһин суотугар туох баар сүөһүтүн, малын уоппустаан ылбыттаара.

1927—1928 сс. Ксенофонтов хамсааһынын кэнниттэн хаайыллар. Саха национальнай интэлигиэнсийэтин буруйдаан туран, үөрэҕэ суох, тарбаҕын тордоон бэчээт ууран “илии баттыыр” Одьоо Сэмэни национальнай интэлигиэнсийэҕэ киллэрэллэр уонна контрреволюционнай дьыалаҕа буруйдаан аатырбыт 58 ыстатыйанан сөп түбэһиннэрэн 5 сыл болдьохтоон Соловкига концлааҕырга ыытыллар. Суукка өрөспүүбүлүкэ борокуруора түмүктүүр буруйдааһын уонна силиэстийэ матырыйааллара сөп түбэһиспэттэр диэн көрбүт да, суут ону аахсыбатах.

Бэчээт туоһулуурунан, 1920-с сс. бүтүүлэригэр атырдьах ыйыгар 300-кэ саха тиийбититтэн саас биир да саха ордубатах. Биир кыс хаар устатыгар бары өлбүттэр, барыларын өлөрбүттэр.

С. К. Старостин концлааҕырга сылдьан М. Ф. Корниловы (Өлүөхүмэ) уонна Е. Е. Старостины (Илин Хаҥалас) билсэн, 1931 с. бэс ыйыгар үһүөн Финляндияҕа күрүүллэр. 1931 сыл от ыйын 4 күнүгэр Финляндия сирин булаллар. Финляндияҕа олохсуйаллар. Дьон бэртэрэ буолан тыыннаах ордон, өссө бэйэлэрин кэнниттэн суол-иис хааллараллар.

Одьоо Сэмэн бастаан Финляндияҕа Рамстед бэрэпиэссэргэ үлэлээбит, онтон маҕаһыыҥҥа киирбит.

1939—1940 сылларга советскай-финскэй «Кыһыҥҥы сэриигэ» үһүөн Финляндия армиятын кэккэтигэр сылдьан ити дойду көҥүлүн туруулаһаллар. Оччолорго кинилэр үһүөн сааһырбыт дьон этилэр. 1941-44 сылларга эмиэ үһүөн Финляндия армиятын кэккэтигэр сылдьан сэриилэһэллэр. М.Ф. Корнилов 1942 с. Лапландияҕа, оттон Е. Е. Старостин 1944 с. Валкаасаари диэн арыыга сэриилэһэ сылдьан өлөллөр. Оттон С. К. Старостин тыыннаах ордор.

Советскай Армия Финляндияны оккупациялаары гынна диэн С. К. Старостин Швецияҕа куотар. Онно тиийэн, бэрэпиэссэр Бьорн Коллиндерга информатор буола сылдьыбыт. Бу аан дойдуга биллибит алтаай тылларын үөрэтэ бөдөҥ учуонай. С.К. Старостин манна хаалбыт дьонун, аймахтарын кытары суругунан сибээстэспит эбит. Кини омук сиригэр олорор кэмигэр үс омук тылынан ааҕар-суруйар, өссө эбии икки омук тылынан кэпсэтэр буолбут. Ол да буоллар, кэлин Мария диэн финн (сорохтор суруйалларынан швед) дьахтарын ойох ылбыт, Стокгольм куорат таһыгар дьиэ атыыласпыт. Өссө 1973 с. дойдутугар хаалбыт дьонун Ленинградка кэлэн көрсүөххэ дии сылдьыбытын анараалар, бука куттаннахтара буолуо, буолумматахтар. Кэргэнинээн оҕолоро суох этилэр. С. К. Старостин 1952 с. Швецияттан Финляндияҕа буолбут ХV олимпийскай оонньууларга турист быһыытынан сылдьыбыт. Кини Саха сириттэн барарыгар үөрэҕэ суоҕа, илиитин тордоон илии баттыыра үһү. Ол бэйэтэ Финляндияҕа, Швецияҕа олорон үөрэхтээх киһи буолбут, улахан ученайдарга информатор буолбута. 1975 с. Швецияҕа олорон өлбүтэ. Дойдутун сүрдээҕин ахтар эбит. (Багдарыын Сүлбэ «Олох долгуна» кинигэтиттэн).

Кини төрөппүт кыыһа Мария Семеновна Захарова аҕата хаайыллыбытын кэннэ төрөөбүт. Кэргэнэ Семен Константинович хаайыллыбытын кэннэ кэлин ойох тахсыбыт. Ол киһи кыыһы бэйэтин аннынан суруйтаран, Аргунова диэн араспаанньатын биэрбит. Одьоо балта Анастасия Константиновна Евграфова Чурапчыга олорон өлбүт. Кини кыыһа Ньургуһун (Нюрбина) Максимовна Евграфова Чурапчыга учууталлыыр. Одьоо Сэмэнтэн оҕо Одьулууҥҥа Кардашевскай Аполлоп Николаевич – Ленин уордьанын кавалера баар этэ. Бэйэтэ ону билинэр, “Одьоо уолабын”, — диир этэ.

С.К. Старостин буруйа суоҕа дакаастанан, 1992 с. муус устар 28 күнүгэр реабилитацияламмыта. Онон, оччотооҕу дьалхааннаах олох долгунар охсуллан, киһи сытыыта-хотуута буолан, тыыннаах ордон, өссө сайдыылаах омук сиригэр тиийэн, саха аатын үчүгэйининэн ааттатан, олох олорон ааспыта.