Сугулаан

Сугулаан — аҕа ууһа, нэһилиэк түмсэр мунньаҕа; оннук мунньах дьиэтэ.

Тиэрмин устуоруйатыттан

Кэнники кэмҥэ саха норуота сайдан-үүнэн иһэр. Сүүрбэһис үйэҕэ сахалар сайдыы хас даҕаны үрдүк таһымнарыгар өрө тахсары ситистилэр. Сайдыы бу таһымнарын биир-биир ааҕыталаатахпытына манныктар:

1. В.И.Ленин салалтатынан Улуу Октябрьскай революция Арассыыйа импиэрийэтин суулларан ыраахтааҕы былааһын батталыттан уонна православнай таҥара дьиэтэ албынныырыттан саха дьонун босхолообута.

2. Гражданскай сэрии кэнниттэн Саха сиригэр Автономнай республика тэриллэн сахалар бэйэлэрэ республикалаах буолбуттара.

3. Перестройка кэмигэр ССРС үрэллиитигэр Автономнай республикалар статустарын өссө үрдэтэннэр Сувереннай диэн ааттаммыттара уонна туһанар бырааптара балачча кэҥээбитэ.

Саха норуотун перестройка кэминээҕи улууканнаах кыайыытынан Саха республиката сокуоннары ылынар кыахтаммыта. Сокуоннары ылынарга аналлаах Государственнай мунньах тэриллибитэ. Государственнай мунньаҕы сахалыы «Ил Түмэн» диэн ааттааһын ылыныллыбыта. Итинник ааттаан саха омуга бэйэтэ туспа государстволааҕын атын омуктарга биллэриитин уонна иһитиннэриитин бэлиэтинэн буолбута.

Урукку кэмҥэ саха норуота улахан государствота суох этэ. Ол иһин республика сокуоннары таһаартыыр Государственнай мунньаҕын сахалыы аатын аан маҥнай ылыныы буолбута. Бу икки биллэр-көстөр тус-туһунан тыллары холбуу туттан саха тылын үрдэтэн атын омуктар билиилэригэр таhаарылынна.

Ити гынан баран төһө эмэ бириэмэ ааспытын кэннэ толкуйдаан көрдөххө, Ил Түмэн диэн тыллар республика улахан мунньаҕын кыайан атын дьоҥҥо өйдөппөт эбиттэр. Ордук атын омук тылыгар сыhыаран холбуу саҥарыллыылара уонна сөпкө өйдөнөллөрө табыллыбат. Бу тыллар хос быһаарыылара суох буоллаҕына, ханнык да демократияҕа сыһыаннаах улахан мунньаҕы кыайан өйдөппөттөр эбит.

Бу икки тыллары тус-туhунан ыллахха биирдии бэйэлэрэ ураты биллэр ытыктанар тыллар. Чугастааҕы омуктар бары ити тыллары бэйэлэрин дьиҥнээх суолталарынан билинэллэр, ол иhин ити тыллары бииргэ холбоотоххо даҕаны бэйэлэрин суолталара кыайан уларыйбат эбиттэр. Итини тэҥэ туспа суолталаах тыллары холбоон саҥа атын өйдөбүлү иҥэрэн туhаныы, бу аһара биллиилээх тылларга кыайан табыллыа суох. Ханнык да кумааҕыга суруйдахха эбэтэр сүүстэ да хатылаатахха тыл өр кэмнэргэ олохсуйбут суолтата кыайан уларыйбат. Ити иhин бу икки тыл, саха дьонугар уонна атын да омуктарга мунньаҕы буолбакка, атын түмсүүнү өйдөтөллөр.

Кэнники бириэмэҕэ умнулла сыспыт да буоллар улахан дьон мунньахтарын көрдөрөр тыл сахаларга былыр-былыргыттан баар. Бу тыл «СУГУЛААН»,- диэн тыл буолар. Ол курдук «Саха тылын быhаарыылаах кылгас тылдьытыгар»: - СУГУЛААН - аат.(эргэр.) Аҕа ууhа, нэhилиэк түмсэр мунньаҕа; оннук мунньах дьиэтэ,- диэн быhаарыылаах киллэриллэ сылдьар. Бу тыл саха дьоно былыр-былыргыттан бары түмсэн, мунньахтаан уопсай быһаарыныыны ылыналларын билигин даҕаны дьоҥҥо өйдөтө сылдьар.

Итини тэҥэ тыа дьоно бу соторутааҕы кэмҥэ диэри сугулаан диэн тылы, мунньах диэни кытта бииргэ тутта сылдьыбыттара киэҥник биллэр.