Суутунан өлөрүү

Суутунан өлөрүү диэн судаарыстыба сокуонунан буруйдаах киһини өлөрүү.

Билиҥҥи түмсүүгэ суутунан өлөрүү үксүн сууттуур быраабынан сокуоннайа суоҕунан ааҕыллар, арыт - ыар буруй иһин сокуоннай холуобунай буруйдааһын буолар.

2016 сыллаахха балаҕан ыйын көрдөрүүлэринэн 60 дойдуга 22500 кэриҥэ киһи өлөрөр бириигэбэр толоруутун кэтэспиттэр. Саамай элбэх ахсааннаах "кэтэһээччилэр" США хаайыыларыгар сыппыттар. Сыл аайы аан дойдуга тыһыынчаттан тахса киһи буруйу оҥорон өлбүттэр.

Устуоруйата

Суутунан өлөрүү - буруйданан өлүү саамай былыргы көрүҥнэриттэн биирдэстэрэ буолар. Маҥнайгы саҕаттан буруйдаан өлөрүү талион "око за око, зуб за зуб" диэн ылыммыт санаатыттан үөскээбит. Киһини өлөрдөххүнэ, талион ылыммыт санаатынан буруйдааҕы суутунан өлөрөр сөптөөх дьайыынан ааҕыллар эбит. Ону таһынан элбэх түмсүүлэр иэстэһэр абыычайдара оруолу оонньообут.

Кэлин үгүс баһылааннарга талион принцибин оннугар ньочооттоох киһиэхэ харчы төлүүр буолбуттарын да кэнниттэн элбэх судаарыстыбаларга буруйдааҕы өлөрүү баара.

Аныгы олоххо суутунан өлөрүү

Сайдыылаах дойдуларга суутунан өлөрүү уһун суут көрөн дьүүллээһинин ааһар, дьүүллэнээччигэ хос ааһыыга тоҕоос бэриллэр. Ол иһин үксүн бириигэбэр тахсыытыгар уонна толоруутугар сыл эбэтэр уон сыл ааһар. Холобур, США - ҕа (Джорджия штатыгар) Джек Олдермен 24 сааһыгар 1975 сыллаахха от ыйын 14 күнүгэр кэргэнин өлөрбүтүн иһин өлөргө бириигэбэрдэммит. Онтон 33 сыл ааспытын кэннэ биирдэ өлөрбүттэр. Сууттаммыт киһини судаарыстыба боломуочунай представителя бэриллибит бириэмэтигэр өлөрөр бырааптаах, онтон атын дьайыыга закон иннигэр эппиэттир өлөрүү буолар. Үгүс билиҥҥи судаарыстыбаларга суутунан өлөрүү дьон - сэргэ, мустубут дьон суох сиригэр толоруллар, ол эбэтэр сокуонунан көҥүллээх дьоннор көрөллөр.

Үгүс түбэлтэлэргэ суутунан өлөрүү оннугар суут быһаарыытынан тыыннаах тухары эбэтэр уһун соруокка хаайыыга олоруохха сэп.

1978 сыллаахха буруйдааҕы өлөрүүнү Испанияҕа уураппыттара, онтон 1981 сыллаахха Францияҕа суох оҥорбуттара. 1990 сыллаахтан буруйдаан өлөрүүнү уураппыттар 40 кэриҥэ дойдуларга уонна сирдэргэ, ол иһигэр киирэллэр: Азербайджан, Албания, Ангола, Армения, Болгария, Великобритания, Венгрия, Гонконг, Греция, Грузия, Ирландия, Италия, Канада, Кипр, Киргизия, Латвия, Литва, Маврикий, Мальта, Мексика, Мозамбик, Молдавия, Непал, Парагвай, Польша, Румыния, Сербия, Словакия, Словения, Туркмения, Украина, Хорватия, Черногория, Чехия, Швейцария, Эстония, ЮАР.

2018 сыл туругунан 106 дойдуга бары сокуону кэһиигэ өлөрүүнү тохтоппуттар. Ол да буоллар 6 дойдуга сэрии бириэмэтигэр оҥоруллубут ыар буруй иһин өлөрөөһүнү хаалларбыттар. Үгүс судаарыстыбалар практикаттан өлөрүүнү туораппыттар, ол эбэтэр уон сыл устата өлүүгэ бириигэбэр онорботохтор уонна кэлин даҕаны онорор санаалара суох. 2015 сыллаахха уопсайа 193 дойдуттан 163 дойдуга буруйдааҕы өлөрүү толоруллубатах.

1965 сыллаахтан 50 - тэн тахса сирдэргэ өлүүгэ бириигэбэрдээх буруй испииһэгин кэҥэппиттэр. Сүүрбэ биир сиргэ дойду безопасноһын кэһэр буруйу оҥоруу иһин өлөрүүнү баар оҥорбуттар. Онтон уон үс дойдуга өлөрүүнү терроризм, воздушнай пиратство, аманаат олоҕун былдьааһынын иһин киллэрбиттэр. Өссө уон үс сиргэ экономическай буруйу оҥоруу иһин буруйдааҕы өлөрөр буолбуттар. Элбэх исламскай дойдуларга күүһүлээһин, гомосексуальнай контакт уонна атын норуот киһитин кытта тапталынан дьарыктанааһын буолар түгэнигэр өлөр суолга тиийэҕин.

Буруйдааҕы өлөрүү көрүҥнэрэ

Өлөрүүнү квалификациялаах уонна квалификацията суох диэҥҥэ араараллар. Квалификациялаах өлөрүүгэ араас буруйдарга араас көрүҥүнэн өлөрөллөр эбит, онтон квалификацията суох өлөрүүгэ өлөрөр бириигэбэр көрүллэр.

Аныгы олоххо туттуллар буруйдааҕы өлөрүү көрүҥнэрэ:

ытан өлөрүү ( расстрел)
ыйаан өлөрүү (повешение)
тааһынан кырбааһын (побиение камнями)
өлөрөр инъекция (смертельная инъекция)
электрическэй олоппос (электрический стул)
төбөнү быһыы (обезглавливание)
газтаах камера (газовая камера)

2018 сыллаахха Amnesty International көрдөрүүтүнэн аан дойдуга туттуллубут көрүҥнэр: ыйаан өлөрүү (10 сиргэ), ытан өлөрүү (6 сиргэ), өлөрөр инъекция (4 дойдуга), төбөнү быһыы (обезглавливание) ( Саудовской Аравияҕа) уонна электрическэй олоппос ( США-ҕа).

Өлөрүү урукку историческай көруҥнэрэ:

Гильотинирование
түөрт аҥы сүһүү, түөрт лабаатын быһан өлөрүү (четвертование)
киһи ис органнарын хостооһун (потрошение)
көлөһөлөөһүн (колесование)
ис иһинээҕи куоска (утробная кошка)
ууга тимирдии (утопление)
итиигэ буһарыы (сварение в кипятке)
киһини кириэскэ ыйаан өлөрүү (распятие)
киһи күөмэйигэр уһаарыллыбыт металы кутуу (залитие горла расплавленным металлом)
киһи күөмэйигэр оргуйбут арыыны кутуу (залитие горла кипящим маслом)
тыыннаахтыы уматыы (сожжение заживо)
скафизм
тыыннаахты көмүү (погребение заживо)
киһини хаайан өлөрүү (замуровывание)
дьиикэй кыылларга сиэтии, быраҕыы (бросание к хищникам)
акулаларга сиэтии (скармливание акулам)
эриэн үөннээх дьаамаҕа быраҕыы (яма со змеями)
киһини кырбастааһын (разрезание на мелкие кусочки)
тууйан өлөрүү (удавление)
киһини ойоҕос уҥуоҕуттан ыйааһын (повешение за ребро)
мас үөрбэтигэр олордуу (посажение на кол)
кытарбыт троҥҥа олордуу уонна кытарбыт хоруонаны кэтэрдии (посажение на раскалённый трон и коронация раскалённой короной)
тимир кыыс (железная дева)
кииллээһин (килевание)
абааһы тыал (дьявольский ветер)
фаларида оҕус (бык фаларида)

Өлөрүүгэ аан дойдутаҕыы итэҕэллэр сыһыаннара

Иудаизмҥа

Талмуд эппитинэн, суутунан өлөрүү түөрт көрүҥүн тутталлар эбит: тааһынан кырбааһын (побиение камнями), уматыы (сожжение), батыйанан өлөрүү уонна тумнарыы.

Христианствоҕа

Богохульство, өлөрүү, күүһүлээһин, атаҕастабыл, киһини уорааһын, ийэни, аҕаны кырбааһын иһин өлөрөллөр эбит.

Исламҥа

Шариат сокуонун быһыытынан, буруйдаах киһи гомосексуализм, прелюбодеяние уонна исламтан аккастааныы курдук буруйдары оҥордоҕуна өлөрөллөр.

Культуураҕа

Араас элбэх айымньыларга, киинэлэргэ суутунан өлөрүү ойууланар (холобур, Теодор Драйзер "Американская трагедия" диэн арамааныгар уонна "Слишком молода, чтобы умереть?" диэн киинэтигэр көстөр) эбэтэр айымньы сүрүн ис хоһоонун үөскэтэр ( холобур, Стивен Кинг "Зеленая миля" диэн арамааныгар уонна "Бал монстров" диэн киинэҕэ көрүөххэ сэп).

Өлөрүү утары охсуһуу күнэ

Европа советын миниистэрдэрин комитета 2007 - с сыл балаҕан ыйын сүүрбэ алта күнүн "Европейский день борьбы против смертной казни" диэн ааттаан олохтообут. Бу күнү алтынньы 13 күнүгэр бэлиэтииллэр.

Эбии маны көр

Ыллылыбыт сирэ

Нууччалыы бикипиэдьийэ