Таппагаров

Николай Семенович Таппагаров

Уоттуга төрөөн-үөскээн олорон ааспыт дьоннортон биир чаҕылхайдара Таппагаров Николай Семенович буолар. Кини төрдө-уудһа олус дьадаҥылар эбит. Эһэтэ Таҥхар буор балыксыт эбитэ үһү. Тадҥхар икки уоллаах эбит. Улахан уола Таппаҕар диэн сытыары-сымнаҕас, өйдөөх-төйдөөх киһи эбит. Кэлин бэйэтэ эмиэ үрүҥ ас, бурдук, имиллибит тирии тиэйэн тахсан эргинэн добуочча үбү-баайы мунньуммут. Түөрт уонча табалаах, уонча сылгылаах, сүүрбэччэ ынахтаах сэниэтик олорор ыал буолбут. Сирэ-уота Уотту нэһилиэгин хоту уһугар Төбүрүөн, Илим былдьаабыт, дьиэтэ-уота Тоһоҕолоох үрэҕэр баара.

Тадҥхар кыра уола Ырдьыгыныыр Өндүрэй диэн. Ырдьыгыныыр өйдөөх киһи эрээри олус киҥҥээх, ыгым майгылаах киһи үһү. Туспа ыал буолан сэниэтик олорбут.

Таппаҕар икки уоллаах эбит. Улахан уола Николай Семенович Таппагаров, кыра уола Гаврил Семенович Таппагаров. Гаврил Семенович Бүлүү улууһун Балаҕаччытыттан кэргэннэнэн, онно олохсуйбута. Элбэх ыччаттардаах.

Николай Семенович II Чочу Өргүөтуттэн кэргэннэнэн, эмиэ дьонуттан арахсан кэргэнин дойдутугар олохсуйбут. Кылаҥый диэн алааска олорбуттар. Онтон ийэтэ өлөн, аҕата кырдьан хаһаайыстыбатын көрүнэр кыаҕа суох буолбуттар. Тоһоҕолооххо аҕатыгар көһөн кэлбиттэр. Онно кэлэн сир оҥоһуутунан, сүөһү иитиитинэн дьарыктанан орто сэниэ ыал кэккэтинэн олорбуттар.

1936 сыллаахха Саха сиригэр тыа ыала колхозка кургүөмнээн киириитэ тиһэх күннэригэр тиийбитэ. Аҕыйах ахсааннаах биирдэм хаһаайыстыбалар наһаа үрдүк нолуоктартан күһэллэн колхоз суолунан бараллара чуолкайдаммыта. Оччолорго тэриллибит кыра колхозтар сорохторо тэрилтэ-хаһаайыстыба өттүнэн бөҕөргөөн испиттэрэ. Ол туоһутунан Николай Семенович Таппагаров салайар Сталин аатынан колхозка Саха сирин айылҕатыгар муҥутуур үрдүк үүнүүнү ячмень культуратыгар ылыллыбыт. Кини Куорума диэн 0,98 га сиртэн гааттан ортотунан 112 ц ячмень үүнүүтүн ылбыта. Бу кырыга ким да истибэтэх да, көрбөтөх да үүнүүтэ этэ. Дьон барыта сөҕөн-махтайан республика үрдүнэн "таррагаровскай үүнүүнү ылар иһин" диэн девизтээх киэҥ агитационнай-маассабай үлэни ыыппыта.

Н.С. Таппагаров Москваҕа тиийэн нөҥүө сылыгар Ленин аатынан Бүтун Союзтааҕы тыа хаһаайстыбатын Академиятын сессиятыгар кыттан туран ячмень культуратыгар үрдүк үүнүү маастара буоларын туһунан көмүскээн кэлбитэ.

Н.С. Таппагаров үрдүк үүнүүнү ылыыга опытын өссө бөҕөргөтөр, тарҕатар сыалга нөҥүө сылыгар аны сэлиэһинэй бурдугу үүннэрэргэ быүаарыммыта. Кыһыныгар элбэх ноһуому киллэрбитэ, сааһыгар үчүгэйдик таҥастаан, оҥорон баран сэлиэһинэй бурдугу ыһан кэбиспитэ.