Тектурмас
Тектурмаз мавзолейа (кумбез) (каз. Тектұрмас күмбезі) — XIV–XV үйэлэрдээҕи архитектура пааматынньыга, Тараз куорат соҕуруулуу-илиҥҥи кытыытыгар, Талас үрэх үрдүгэр, Тектурмас томторго турар. Мавзолейы ким туппута биллибэт. Олохтоохтор мавзолейга Султан-Махмуд-хан сибэтиэй (аулие) көмүллэн сытар дииллэр.
Архитектурата уларыт
Мавзолей дьиэтэ биллэр эргэрбит, алдьаммыт этэ. 1890-с сыллардааҕы хаартыскаттан көрдөххө, оччолорго мавзолей умайбит кирпииччэттэн оҥоһуллубут, түөрт кырыылаах, купаллаах дьиэ. Мавхолей муннуктара пилястраларынан түмүктэнэллэр, эркиннэригэр штукатурка тобоҕо көстөр. Мавзолей декоротивнай оҥоһуутуттан аҥаардас оһуордаах-дьарҕаалаах терракотавоай эрэ билиитэ көстөр. Онтон сэдиптээн Михаил Массон архитектор бу мавзолей XV үйэҕэ тутуллубут диэн сылыктаабыт[1].
Киирэр аана -- арката арҕаа диэки Тараз куоракка хайыһан турар.
Устуоруйата уларыт
XIX үйэ бүтүүтүгэр мавзолейы Василий Каллаур үөрэппитэ, в 1939-1940 сыллардаахха Г.И. Пацевичем чинчийбитэ. Мавзолейы тулалыыр некрополлортан зароастриецтар киһи дьардьаматын харайар оссуарнай көмүүлэрэ көстүбүтэ. Онно орто үйэлэрдээҕи христианнар уонна мусульманнар кырамталара баара[1]. Номохторго кэпсэнэринэн, мавзолей Махмуд-хан Султан (Тектурмас-ата) уҥуоҕун үрдүгэр тутуллубут. Кини эрэгийиэҥҥэ ислам итэҕэлин сайыннарыыга улахан өҥөлөөҕө, олохтоохтор кинини сибэтиэйдэр ахсааннарыгар киллэрэр[2].
1864 сыллаахха мавзолей Аилие-Ата куораты сэриилэр ылыыларыгар эмсэҕэлээбитэ[2].
1935 сыллаахха мавзолей кирпииччэтин тутуу ыытаары барытын көтүрбүттэрэ. Ол кэннэ олохтоохтор мавзолей турбут сирин таһыгар, сибэтиэй уҥуоҕун аттыгар, үҥэр сүктэр дьоҕус сири -- зияраты -- оҥорбуттара[2].
2001 сыллаахха Тараз 2000 сылын көрсө, А.Итенев бырайыагынан урукку мавзолейы үтүгүннэрэн саҥа тутууну туппуттара[2].
Бэлиэтээһиннэр уларыт
- ↑ 1,0 1,1 Ошанов О. Ж. Тараз — Жемчужина Шёлкового пути (Краткая история города Тараз: от Гуннской Орды до Республики Казахстан). — Алматы: Таймас, 2014. — С. 201. — 296 с. — 2000 экз. — ISBN 978-601-264-131-8
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Тектурмас, мавзолей // Сакральная география Казахстана: Реестр объектов природы, археологии, этнографии и культовой архитектуры / Под общ. ред. Б. А. Байтанаева. — Алматы: Институт археологии им. А. Х. Маргулана, 2017. — С. 336—337. — 904 с. — ISBN 978-601-7312-78-7