Төбө уҥуоҕун ниэрбэлэрэ
Төбө уҥуоҕун ньиэрбэлэрэ (лат. nervi craniales) — мэйииттэн тахсар уон икки паара ньиэрбэ. Кинилэри римскэй сыыппараларынан бэлиэтииллэр, тус бэйэ ааттаахтар. 1997 с. Сан-Паулга ылыллыбыт анатомичекай терминлогия быьыытынан — төбө уҥуоҕун ньиэрбэлэрэ диэн өйдөбул сөптөөх буолар. Ол эрэн араас источниктарга төбө уҥуоҕун уонна мэйии ньиэрбэлэрэ диэхтэрин сөп.
Ньиэрбэлэр ааттара
уларытI паара — сыты билэр ньиэрбэ (лат. nervus olfactorius)
II паара — көрөр ньиэрбэ (лат. nervus opticus)
III паара —хараҕы хамсатар ньиэрбэ (лат. nervus oculomotorius)
IV паара — булуокабай ньиэрбэ (лат. nervus trochlearis)
V паара — тройничнай ньиэрбэ (лат. nervus trigeminus)
VI паара — тэйитэр ньиэрбэ (лат. nervus abducens)
VII паара — сирэй ньиэрбэтэ (лат. nervus facialis)
VIII паара — преддверно-улитковай ньиэрбэ (лат. nervus vestibulocochlearis)
IX паара — тыл-бэлэс ньиэрбэ (лат. nervus glossopharyngeus)
Х паара — мэлээриҥнэс ньиэрбэ (лат. nervus vagus)
XI паара —эбии ньиэрбэ (лат. nervus accessorius)
XII паара — тыл аннынаанны ньиэрбэ (лат. nervus hypoglossus)
Ниэрбэлэр аналлара
уларыт| Ниэрбэ | Иннервация майгыта | Иннервация органа | Пуунсуйа |
|---|---|---|---|
| III паара | Хамсатар | Халтаһа таһаарар былчыҥ, харах үөһээҥи, алларааҥы уонна ортоку көнө былчыҥнара, харах алларааҥы иҥнэри былчыҥа | Харах хамсатааһын, халтаһа таһаараһын |
| III паара | Парасимпатическай | Харах иччитин синьэтэр былчыҥ (лат. sphincter pupillae), кыламан былчыҥа (лат. ciliaris) | Харах иччитин синьэтээһин уонна харах аккомодациятын оҥорооһун |
| III паара | Хамсатар, конвергенционнай | Харах ортоку көнө былчыҥнара | Конвергенция |
| IV паара | Хамсатар | Харах алларааҥы иҥнэри былчыҥа (лат. m.obliquus superior) | Хараҕы туора уонна аллараа илдьээһин |
| V паара | Этинэн-хаанынан билиии | Сирэй | Таһынааҕы ньуурунан билии, дириҥ этинэн-хаанынан билиии |
| V паара | Хамсатар | Ыстыыр былчыҥнар | Ыстааһын |
| VI паара | Хамсатар | туора көнө былчыҥ(лат. rectus lateralis) | Харах мөкүнүгэүн туора илдьии |
| VII паара | Хамсатар | Сирэй былчыҥнара | Сирэйи туттуу |
| VII,IX,X пааралар | Этинэн-хаанынан билиии | Тыл | Амтан билии |
| VII паара | Парасимпатическай | Харах уутун былчархайа, аллараа сыҥаах аннынааҕы уонна тыл аннынааҕы сил былчархайа | Харах уутун, сили таһаарыы |
| VIII паара | Этинэн-хаанынан билиии | Иһинээҕи кулгаах (истэр уонна вестибулярнай рецептордар) | Тыаһы, саҥан итии уонна вестибулярный аппараат үэтэ |
| IX, Х, XI паралар | Хамсатар | Сымнҕас таҥалай, бэлэс уонна куолай былчыҥнара | Ыстааһын, куолас, дорҕооннору этэргэ саҥа органнарын үлэлэрэ, ону тэҥэ кинилэр балапыанньалара |
| IX пара | Парасимпатическое | Кулгаах таһынааҕы былчархай | Сил таһаарыы |
| IX, X пааралар | Этинэн-хаанынан билиии | Айах, ортоку уонна иһинээҕи кулгаах | Ыйыллыбыт уобаластар Уопсай билимтиэлэрэ |
| X паара | Парасимпатическай | Сурэх, тыҥа, бронхалар, куртах, оһоҕос кылааккай былчыҥнара | Сүрэх ритмэ, куртах-оһоҕос куолаҕай былчархайын араарыллыылара , бронхалар кылааккай былчыҥнарын тонуһа |
| XI паара | Хамсатар | Трапеция бьыылаах , түөс уҥуох-хомурҕан-сосцевиднай былчыҥнара (лат. m.sternocleidomastoideus) | Төбө эргийиитэ, сарын, көҕүс хаптаҕай уҥуоҕун уонна хомурҕан таһаарыта, сарын курун кэннигэр тлдьии уонна көҕүс хаптаҕай уҥуоҕун ис тоҥоһуутугар илдьии |
| XII паара | Хамсатар | Тыл былчыҥнара уонна айах төгүрк былчыҥнара | Тыл хамсатыытта, ыйытааьын |
Туhаныллыбыт литература
уларыт- Привес М. Г., Лысенков Н. К. Анатомия человека. — 11-е переработанное и дополненное. — Гиппократ. — 704 с. — 5000 экз. — ISBN 5-8232-0192-3.
- Андреева Н. Г., Обухов Д. К., Демьяненко Г. П., Каменская В. Г. Морфология нервной системы: Учеб. пособие / В. П. Бабминдра. — Изд-во Ленингр. ун-та, 1985. — 160 с. — 4000 экз.
- Сапин М.Р., Никитюк Д.Б., Ревазов В.С. Анатомия человека. В двух томах. Т.1 /Под ред. М.Р. Сапина -Издание пятое, переработанное и дополненное.- М: Медицина, 2001.- 640 с.- 20000 экз.