Улуу Хуртуйах таас
Улуу Хуртуйах таас (Улуг Хуртуях тас. хак.: Большая каменная старуха. Сахалыы -- улахан таас эмээхсин) — Хакасияҕа Анхаков аалын таһыгар баар таастан быһан оҥоһуллубут пааматынньык, биһиги эрабыт иннинээҕи кэмҥэ III тыһыынча бүтүүтэ -- II тыһыынча сыл саҥата оҥоһуллубут Окунев култууратын пааматынньыга
Үрдүгэ — 3,02 миэтэрэ, ыйааһына — 2,6 туоннаҕа тиийэр.
Устуоруйата
уларытХакасията өрөспүүбүлүкэтинээҕи кыраайы үөрэтэр түмэл пуондатыгар 1954 сыллаахха киирбит. Бу таастан чочуллан оҥоһуллубут пааматынньыгы Хакасия кыраайы үөрэтэр түмэлин үлэһитэ, биллиилээх археолог Аьберт Николаевич Липскай тэрийэн, сүүрэн көтөн аҕалтарбыт. Пааматынньыгы кыраайы үөрэтэр түмэлгэ аҕалбыттарын биир сүрүн төрүөтэ -- бу курдук ускуустуба биир улахан оҥоһугун вандаллартан харыстааһын этэ. Хуртуйах таас пааматынньыга билим эйгэтигэр өссө 1722 сыллаахтан ыла биллэр. Олохтоохтор, хакаастар бу таас киһини улаханнык ытыктыыллар, сүгүрүйэллэр. Кинин дьахтар культун быһыытынан ылыналлар уонна кини ийэ буолууну, хат дьахталлары араҥаччылыыр диэн өйдөбүллээхтэр. .
Күн бүгүн Улуу Хуртуйах таас пааматынньыга Хакасияҕа Анхаков сэлиэнньэтин таһынааҕы этно комплекс сиригэр уотугар сабыылаах павильон иһигэр турар. Ол этно комплекс Абакан - Ак Довуран (Тыва) айан суолун 113-с килэмиэтиригэр баар. Комлпекс бүтүннүү аһаҕас халлан анныгар туран үлэлиир. Салайааччыта Евгений Горбатов.
Ойуулааһына
уларытУлуу Хуртуйах тааһы аан бастаан сурукка бичиккэ киллэрбит киһи Даниэль Готлиб Мессершмидт буолар. Кини пааматынньык туһунан 1722 сыллаахха суруйбута.
Литэрэтиирэ
уларыт- Липский А. Н. Енисейские изваяния. Абакан, 1970. С. 6-7.
- Хуртуях тас — мать матерей. Абакан, 2004.
- Катанов Н. Ф. Избранные труды о Хакасии и сопредельных территориях. Абакан, 2004. С. 234.