Уhук хоту дойду медицинэтэ
Уhук хоту дойду (Арктика) медицинэтэ — киhи өйө-санаата, этэ-сиинэ, иһэ-үөһэ Уhук Хоту Дойду (Арктика) айылђатыгар уратытык үлэлиирин үөрэтиигэ олођуран күүстээх дьайыылаах, туттарга сатабыллаах эмтиир ньымалары уонна эми-тому, ыарыыны сэрэтэргэ, билэргэ уонна эмтииргэ анаан оҥорон олоххо киллэрэр соруктаах медицинскэй наука тиһилигэ [1] . Уһук Хоту дойду (Арктика) медицинэтэ дириҥ билиигэ уонна эмтииргэ сыһыаннаах медицинэ араас салааларын, ол иһигэр киһи Хоту сиргэ физиологиятын (этин сиинин улэтин) уонна экологиятын (дьиэтин-уотун айылхатын), биориитимнэрин (дьылхатын-хаанын эргиирин), географияттан (тулалыыр айылхаттан) сыһыаннаах ыарыыларын төрдүн-төбөтүн уөрэтэр салаалар ситиһиилэрин түмэр.
Уhук хоту дойду медицинэтин сүрүн соруктарынан буолаллар: киһи Хоту сир кутталлаах дьайдарыгар, ордук тымныыга, түүн-күнүс солбуллуутун хотугу уратыларыгар уөрэниитин дириҥ силистэрин чинчийэн билии; киһи өйө-санаата, этэ-сиинэ, иһэ-үөһэ уонна кинилэр тиһиктэрин ыарыыларын тас дьүһүннэрин, төрдүлэрин-төбөлөрүн, силистэрин-мутуктарын үөскүүр, тэнийэр-тарђанар уратыларын билиигэ олођурбут эмтиир ньымалары айан олоххо киллэрии.
Чинчийии бу хайысхата Аан дойду үөрэхтээхтэринэн, бүтүн Сир үрдүнэн мунньуллубут, сыныйан дириҥник үөрэтиллибит билиилэргэ уонна бу аллара ааттаммыт тумуктэргэ олођуран кэккэ сылларга ордук күүскэ уөрэтиллэр:
• Уһук Хоту дойдуга киһи ыарыытын ахсаанын тарђаныыта уратылаах, ол уратыта, ордук, кини олохтоох дьиэтин айылхатын дьайдарын охсуутуттан, уонна өйүн-санаатын, этин-сиинин, иһин-үөһүн туруга бу дойдуга уөруйэхтээђиттэн тутулуктаах;
• Бу дойду кытаанах сиригэр-уотугар киһи ыарыыта, кини өйө-санаата, этэ-сиинэ, иһэ-үөһэ уйурђаабыт турукка сылдьар кэмигэр үөскүүр-сайдар: ураты аһылык, битэмииннэр тиийбэт туруктара, өй-санаа, эт-сиин, ис-үөс улэлэрин тиһилигэ уйурђаабыт кэмэ;
• Хоту, ыарыылар киһи барыта билэр төрүттэриттэн-үөстэриттэн ураты, бэйэлэрэ ханна да хатыламмат уонна Хоту сиргэ эрэ биллэр дьайдардаах. Төһөнөн өр хоту олорођун да соччонон "сахалыы" (уһуннук киэҥник, салгымталаахтык аалларан ыарытыйыы) ыарыы ахсаана элбиир. Ыарыы тас дьүһүнэ "сахатыйар" уонна уһуннук киэҥник, салђамталаахтык аалан ыалдьар көруҥнэнэр.
• Хоту, доруобуйа харыстабылын туһатын көдьүүһэ намыһађа, эмчиттэри хоту сир уратытын аахсыбакка үөрэтии, ону тэҥэ дьоҥҥо-сэргэђэ охсуулаах ыарыылар үөскүү-сайда иликтэринэ, эбэтэр кинилэр олохсуйбуттарын да кэннэ, дириҥник үөрэтиллибит, чопчутук ыйыллыбыт, хардыылаах-хаамыылаах сэрэтэр дьаһаллар суохтарынан быһаарыллар.
Хоту дойду медицинэтин туспа салаа оҥорон араарыы, билиҥҥи медицинэ науката сүрэх-тымыр, тыҥа, ис-үөс, эттиктэр киириилэрин-тахсыыларын салайыы уонна да атын уорганнар тиһиликтэрин ыарыыларын уөрэтии ситиһиилэрин түмүгэр оҥоһуллар кыахтанна [2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16].
Туһаныллыбыт сирдэр уларыт
- ↑ Тихонов Д. Г. Арктическая медицина. — Якутск: Изд-во ЯНЦ СО РАН, 2010. - 317 с. Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 4 күнүгэр.
- ↑ Barton A.C., Edholm O.G. Человек в условиях холода / Пер. c англ. — М.,1957. // Barton A.C., Edholm O.G. Man in a cold climate. London: Edward Arnold, 1955.
- ↑ Данишевский Г. М. Патология человека и профилактика заболеваний на Севере. — М.: Медицина, 1968. — 412 с.
- ↑ Казначеев В. П. Современные аспекты адаптации. — Новосибирск, 1980. — 192 с.
- ↑ Авцын А. П., Жаворонков А. А., Марачев А. Г. и др. Патология человека на Севере. — М.: 1985. — 415 с.
- ↑ Панин Л. Е. Энергетические аспекты адаптации.-Л.1978.-191 с.
- ↑ Петров Р. А. Ишемическая болезнь сердца и артериальная гипертония в Якутии. — Якутск,1979. — 161 с.
- ↑ The human biology of circumpolar population (IBP Synthesis Series) / Ed. by F.A.Milan. - London^ Cambridge University Press, 1980
- ↑ Турчинский В. И. Ишемическая болезнь сердца на Крайнем Севере.-Новосибирск,1980.-281 с.
- ↑ Милованов А. П. Адаптация малого круга кровообращения человека в условиях Севера. — Новосибирск, 1981. — 171 с.
- ↑ Гичев Ю. П. Печень и компенсаторно-приспособительные процессы в условиях Крайнего Севера/ Автореф. дисс.д.м.н., Рига, 1985.-30 с.
- ↑ Иванов П. М. Рак пищевода и желудка как краевая патология на Севере. — Якутск: Бичик, 1999.
- ↑ Бушков П. Н. Хронические неспецифические гнойно-деструктивные заболевания легких в условиях Крайнего Севера (Якутия). — Якутск, 2001. −368 с.
- ↑ Тихонов Д. Г. Болезни пищевода, желудка и двенадцатиперстной кишки в Республике Саха (Якутия) (Клинико-эпидемиологическое исследование. Амбулаторно-поликлиническая помощь) // Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора медицинских наук. — М., 1993. — 40 с.
- ↑ Миронова Г. Е., Васильев Е. П., Величковский Б. Т. Хронический обструктивный бронхит в условиях Крайнего Севера. — Красноярск, 2003. 169 с.
- ↑ Лазебник О. А., Иванов П. М., Тихонов Д. Г. География заболеваемости населения Республики Саха (Якутия) злокачественными новообразованиями. — Новосибирск: Наука, 2004. — 159 с.