Харыс тыл
Харыс тыл (нууч. эвфемизм) — тугу эмэ сирэйинэн ааттырыы, этэри тумнар туһугар туттуллар тыллар бааллар. Оннук тыллары харыс тыллар дэнэр.
Тылы тумнуу бииринэн, урукку кэмҥэ итэҕэлтэн тэптэрэн, куттаныыттан, айыырҕааһынтан тахсар. Туох эмэ аатын тумнуу сиэри тутуһан кыбыстыыттан эбэтэр харыстааһынтан тахсар. Сорох харыс тыллар, харыс тыл буолаллара умнулуннаҕына, иккистээн-үһүстээн тумнуллаллар. Холобур, сорох сирдэргэ, ордук Дьааҥы, Булуҥ диэки, тугэх диэн тылы тумнан, туох эмэ түгэҕин уллуҥаҕа (иһит уллуҥаҕа, күөл уллуҥаҕа), сэп диэни тумнан, тэрил (ат тэрилэ) дииллэр. Оттон ити тумнуллар түгэх, сэп диэннэр төрүт суолталарыттан ураты сахаларга өртөн ыла харыс тыл курдук туттуллар суолталаахтара биллэр.
Бүттүүн тылга биллэр тыллартан ураты олохтоох говордарга эрэ туттуллар харыс тыллар үгэстэр. Сирэйинэн ааттааһыны тумнан, наар харыс тылларынан саҥарыы булчуттар тылларыгар ордук бэлиэ. Булчуттар кыылы бэйэтин эрэ буолбакка, кыыл үгүс миэстэлэрин, булт сэбин-сэбиргэлэрин, булт өйдөбүллэрин харыс тылларынан ааттыыллар.
Итэҕэлтэн төрүөттэнэн үөскээбит харыс тыллар билигин улам умнуллан сүтэн иһэллэр, оттон сиэри тутуһууттан, мараны тумнан туһуттан олоҕурбут харыс тыллар умнуллубаттар. Харыс тыллар барымта дьиҥнээх аатыгар синоним курдук сыһыаннаахтар (стилистическэй синонимнар). Ол гынан баран литературный лексикаҕа киирбэттэрин быһыытынан кэпсэтии тылын иһинэн эрэ көрүллүөхтэрин сөп.
Холобурдар
уларыт- Тыы — даллыһах
- Тыатааҕы — кырдьаҕас
- Уһун кутурук — бөрө
- Кытарар — уот
Туһаныллыбыт литература
уларыт- Реформатский, 98-101 Харитонов. Якутский язык, 40
- П.С Афанасьев. Саха билиҥҥи тыла Лексикология
- Нууччалыы бикипиэдьийэ
- Н.К Антонов Саха билиҥҥи тылын лиэксикэтэ 1976