Чыҥкы (казильник черноплодный) сэбирдэҕэ суох кыстыыр талах. Саха сиригэр үүнэр көрүҥ хара астаах чыҥкы дэнэр. Хара астаах чыҥкы 0,6-1,5 м үрдүктээх кыра-кыра бөлкөйүнэн үүнэр. Умнаһа хойуутук лабааланар. Сэбирдэҕэ кылгас тууралаах, ньолбоҕор, үөһээ өттө хараҥа күөх, килэркэй, аллараа өттө сырдык күөх, ньуолах түүлээх. Сэбирдэх хонноҕор бытырыыс диэн дьукаах сибэккигэ 5-10 бытархай сибэкки олорор. Сибэкки олоҕо холбоһор, аллараа өттө түүлээх. Чааскы сэбирдэхтэрэ сыстыспыт, онон 5 уһуктаах. Эминньэҕэ үрүҥнүҥү-кытархай, тычинката элбэх, соҕооччуга биир. Аһа - 2-3 уҥуохтуйбут сиэмэлээх хара отон, ситтэҕинэ биллэ-биллибэт халлаан күөҕэ тунахтанар. Бэс ыйыгар - от ыйын саҕаланыытыгар сибэккилиир, отоно атырдьах ыйыгар, сороҕор балаҕан ыйыгар ситэр. Бэрт сэдэхтик өлгөмнүк астанар. Сиппит отоно хойуу сүмэһиннээх, сыта суох, аһыытыҥы-минньигэс амтаннаах.
Бу Европаҕа, Азияҕа, Кавказка олус киэҥник тарҕаммыт үүнээйи. Саха сиригэр Лена, Алдан, Бүлүү, Яна, Индигир тардыытыгар кураан, сэдэх мастаах тыаны, тыа саҕатын, хайа, сыыр кураайы эниэтин талан тарҕанар. Чыҥкы курааны тулуйумтуо, оппуохалаах туойдуҥу буору сөбүлүүр, бытааннык үүнэр талах. Саха сиригэр олус уһаабат, намыһах бөлкөйдөнөр. Отонун киһи сиэбэт, көтөр-сүүрэр сөбүлээн сиир, онон сиэмэтин тарҕатар.
Химичэскэй састааба
уларыт
Отоно органическай аһыыбалардаах, ол иһигэр С витамин 50 мг% дылы, алкалоидтаах, кумариннаах, оттон сэбирдэҕэр С витамин 230-250 мг% тиийэр.
Эмтээх свойствата
уларыт
Норуот эмчиттэрэ куртах, оһоҕос ыарыытыгар чыҥкы отоно оргуйбут уутун иһэрдэллэр. Ас иҥэригэр, ньиэрбэ ыарыытын уҕарытарга отону сиир туһалааҕа биллэр. Отон оргуйбут уутун ииктэтэргэ, чэлкэх таттарарга эмиэ туһаналлар. Чыҥкы сэбирдэхтээх, ситэ илик отонноох лабаата турбут уутун саһарарга, быар ыарыытыгар иьэллэр.
Чыҥкы салгыҥҥа баар буруону, быылы, гаһы тулуйар, онон куорат, дэриэбинэ уулуссатын көҕөрдүүгэ туһанар табыгастаах.
