Үлэһит оҕо

Үлэһит оҕо диэн кыра эрдэҕиттэн кыайар үлэлэрин үлэлии үөрэнэн соннук үгэстэри үөскэтиммит оҕо ааттанар.

Дьон бары оҕолоро ханнык баҕарар үлэни кыайа-хото үлэлиир буолуоҕун олуһун баҕараллар. Ол эрээри бу баҕа санаа туолуутугар бэйэлэрэ оҥорор туһаларын туһунан умнан кэбиһэллэр. Итиннэ эбии дьон бары үөрэхтэммиттэрэ, үөрэхтэн ордугу тугу да сатаабат, кыайбат оҕолору иитэн улаатыннарар буоллулар.

Төрөппүт бэйэтэ тугу эмэ оҥоро сылдьар буоллаҕына, оҕото эмиэ кинини үтүктэн тугу эмэ оҥоро, оонньуу сылдьарга үөрэнэрин, элбэхтэ хатылаан оннук үгэһи иҥэринэр.

Оҕоҕо үлэ туох арааһын барытын аан маҥнай көрдөрөн, үтүгүннэрэн биэрдэххэ эрэ оҕо тугу эмэни оҥоро үөрэнэр. Үөрэх хантан да халлаантан түспэт, оҕо бэйэтэ көрөн, оҥорорго үтүктэн үөрэннэҕинэ эрэ баар буолар, оҕо өйүгэр-санаатыгар үгэс буолан иҥнэҕинэ эрэ соннук толоруллар буолар.

«Үлэһит дьон оҕолоро – үлэһит буолар» диэн этии оҕону үлэҕэ иитиигэ бастаан иһэр. Төрөппүт бэйэтэ үлэһит буоллаҕына, оҕотугар үлэлээн көрдөрдөҕүнэ эрэ оҕото кинини көрөн, үтүктэн үлэһит буола улаатар.

Үлэ уонна үөрэх олох икки өрүтүн үөскэтэллэрин, «Туох барыта икки өрүттээх» диэн этиигэ сөп түбэһэллэр.

Аһара үөрэхтээх буолуу үлэни-хамнаһы кыайан үлэлээбэт эдэрдэри элбэтэн кэбиһэр. Дьон бары үөрэҕи эккирэтиилэрэ, үөрэхтээх эрэ буола сатааһыннара илиинэн үлэлиир дьон аҕыйааһыннарыгар тириэрдибитэ кэлии үлэһиттэр элбииллэрин үөскэттэ.

Үлэлии сылдьар дьон оҕолоро бэйэлэрэ быһаарынан сылдьарга үөрэнэллэрэ түргэн, ону-маны, туһалааҕы оҥороллоро элбэх буолар. Үлэһит төрөппүт оҕотун батыһыннара сылдьан үлэ арааһыгар үөрэттэҕинэ эрэ оҕото үлэһит буола улаатар кыахтанар.

Дьахтар дьиэ иһин үлэлэрин толоро сылдьан улаатан эрэр оҕотун көрөрө ордук табыллар. Оҕо үлэлии-хамсыы сылдьар төрөппүтүн көрөн, кинини үтүктэн дьиэ иһинээҕи үлэлэри үлэлии үөрэнэр кыахтанар.

Үтүгүннэрэн, батыһыннаран эрэ үөрэтии оҕону үлэҕэ үөрэнэригэр кыах биэрэр. Оҕо урут оҥоро илик быһыытын аан бастаан кыайан оҥорбот. Кини өйүгэр-санаатыгар ону оҥорор туһунан ханнык да өйдөбүл суох буолар. Аан бастаан ону-маны оҥороругар кинини бэйэни үтүгүннэрэн, батыһыннаран биэрии хайаан да наада. (1,50).

Бэйэлэрэ үлэлээбэт төрөппүттэр оҕолоро үлэни-хамнаһы баһылыыллара олус уустук, суох да буолуо. Кыра эрдэхтэриттэн үөскээн хаалар үлэлээбэт үгэстэрэ үлэни баһылыылларын мэһэйдиир.

Туһаныллыбыт литература

1. Каженкин И.И. Үлэ-олох үөрэҕэ. Дьокуускай: УПК ТРИ, 2010. - 100 с.