Азизов Сайфутдин
Сайфутдин Азизов (Азизи́; Халыып:Lang-ug2, кыт. 赛福鼎·艾则孜; 1915—2003) — Кытай судаарыстыбаннай уонна политическай диэйэтэлэ. КНР Синьцзян-Уйгурскай автономнай оройуонун бастакы бэрэссэдээтэлэ этэ.
1915 с. кулун тутар 12 күнүгэр, Кытайга Синьцзяҥҥа (1955 сыллаахтан Синьцзян-Уйгурскай автономнай оройуон) Артуш диэн уездка төрөөбүтэ.
Синьцзяҥҥа оскуолаҕа үөрэнэн баран, Сэбиэскэй Сойууска көспүт. Онно ССКП чилиэнэ буолбут уонна Ташкент куоракка баар Киин Азия политическай үнүстүүтүгэр салгыы үөрэммит. Онтон, дьиэтигэр төннүбүт.
Илиҥҥи Туркестан Революционнай Өрөспүүбүлүкэтигэр үөрэх миниистиринэн, Чжан Чжичжун правительствотыгар үөрэҕирии боппуруостарыгар боломуочунайынан (1945-1948сс.) үлэлээбитэ. 1949 сыл сайын Кытай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтэ олохтоммутун иһитиннэрэр соруктаах Пекин куоракка тэриллибит Норуодунай политическай консультативнай сэбиэтин мунньаҕар Илиҥҥи Туркестан Революционнай Өрөспүүбүлүкэтин иккис дэлэгээссийэтин салайан илдьэ сылдьыбыта.
Үкчү итинник соруктаах барбыт бастакы дэлэгээссийэ чилиэннэрэ, официальнай иһитиннэрии быһыытынан, сөмөлүөт саахалыгар түбэһэн өлбүттэрэ. Бастакы дэлэгээссийэ салайааччыта Ахметжан Касыми эрэгийиэн Кытайга холбоһорун дьаарай утарсааччыта эрдэттэн биллэрин быһыытынан, сөмөлүөт саахалын И.В. Сталин уонна Мао Цзэдун куомуннаһан сэбиэскэй спецслужба көмөтүнэн соруйан оҥорбуттар диэн биэрсийэ баара биллэр. Ону тэҥэ, Иркутскай куоракка сөмөлүөт быстах кэмҥэ түспүтүгэр дэлэгээссийэни онно туппуттар, лааҕырга укпуттар, биитэр, өлөрбүттэр, онтон сөмөлүөт саахала, дьиҥэ, - инсценировка диэн биэрсийэ эмиэ баар.
Сайфутдин Азизов салайааччылаах саҥа дэлэгээссийэ Илиҥҥи Туркестан Өрөспүүбүлүкэтэ саҥа олохтоммут Кытай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтин састаабыгар киирэригэр сөбүлэспитэ.
1949 с. балаҕан ыйыгар Сайфутдин ККП (Кытай Коммунистическай Партията) сөбүлэҥинэн Кытай Норуодунай политическай консультативнай сэбиэтигэр киирэн, үргүлдьү, саҥа коммунистическай бырабыыталыстыба чилиэнэ буолбута. Ити сыл алтынньы ыйыттан саҕалаан, КНР олохтоммутун кэннэ, Сайфутдин саҥа бырабыытадыстыбаҕа национальностар дьыалаларын, политическай уонна правовой дьыалалар отделларыгар араас дуоһунастарга үлэлээбитэ. 1949 с.ахсынньы ыйтан, 1950 с. тохсунньу ыйыгар диэри Мао Цзэдуну Москуба куоракка, Кытай уонна СССР иккин ардыларыгар доҕордуу сыһыан олохтонуутун дуогабарын түһэрсэр кэпсэтиитигэр арыаллаабыта.
Политическай үлэнэн 1998 с. диэри дьарыктаммыта.
2003 с. сэтинньи 24 күнүгэр өлбүтэ уонна Пекиҥҥэ, "Бабаошань" диэн революционнай кылабыыһаҕа көмүллүбүтэ[1].
Сигэлэр уларыт
Быһаарыылар уларыт
- ↑ Прощание с телом Сайфудина Азизи Архыыптаммыт 2014, Алтынньы 7 күнүгэр.