Айыы кыһата (оскуола)

Айыы Кыһата — оҕолору сахалыы тыыҥҥа иитэринэн биллэр Дьокуускай куорат Национальнай гимназията.

Оскуола 2005 сыллаахха үөскээбитэ. Орто сүһүөхтэн саҕалаан бу оскуолаҕа толору үөрэммит оҕолор аан бастаан 2012 сылга, оттон алын сүһүөхтэн саҕалаан үөрэммит оҕолор 2016 сылга 11 кылааһы бүтэрэллэр.

Оскуола 2013 уонна 2015 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын анал Гранын ылбыта.

Дириэктэр — РФ үтүөлээх учуутала Лидия Петровна Шамаева.

2015—2016 үөрэх дьылыгар оскуолаҕа — 638 үөрэнээччи, 42 учуутал үлэлиир.

2018-2019 үөрэх дьылыгар – 720 үөрэнээччи, 47 учуутал үлэлиир.

2020-2021 үөрэх дьылыгар - 1613 үөрэнээччи, 86 учуутал үлэлиир.

Оскуола бэйэтэ дьиэтэ-уота суох буолан, билигин «Оҕо айымньытын дыбарыаһыгар» үлэлиир.

«Айыы Кыһата» оскуола тэрийбит үөрэҕэ — тус бэйэни сайыннарар үөрэх. Оттон тус бэйэни сайыннарар үөрэх тосхоло — хас биирдии оҕо олох ханнык баҕарар түгэнигэр бэйэтин иһийэн иһиллэнэн, кыаҕын сөпкө туһанан, бэйэтин «өрө тардан» таһаарар сатабыла сайдарыгар олук түһэрсии". «Саха үөрэҕэ оскуолаҕа» кинигэттэн

Оскуола тэриллиитэ

2003 сыллаахха оҕолорун сахалыы үөрэтиэн баҕалаах төрөппүттэр Дьокуускай куораттааҕы төрөппүт общественнай тэрилтэтигэр түмсүбүттэр. Энергетик идэлээх эдэр төрөппүт Попов Святослав Семенович эппиэтинэһи бэйэтигэр ылынан олус тэрээһиннээхтик, чуолкайдык салайбыта. Общественнай күүһү таба туһанан, куоракка сахалыы эйгэни кэҥэтэр сыаллаах сахалыы үөрэтии уонна иитии кэлим программата оҥоһуллубута, онно 60-тан тахса специалистар, учуонайдар, үөрэҕирии уонна култуура үлэһиттэрэ кыттыбыттара. Социалистическай наука доктора, психологическай наука кандидата Ульяна Алексеевна Винокурова, философскай наука доктора Андрей Саввич Саввинов, Виктор Данилович Михайлов, педагогическай наука доктора Антонина Афанасьевна Григорьева, педагогическай наука кандидаттара Галина Семеновна Попова — Санаайа, ф.н.к. Лазарь Андреевич Афанасьев — Тэрис, мат. н.д. Иван Ивванович Шамаев сүбэ — ама биэрэн, докумуоннары суруйсан күүс — көмө буолбуттара. «Айыы кыһата» саха оскуолата — бу өбүгэ саҕаттан симэлийбэккэ кэлбит сахалыы тыыннаах үгүс киһи өйө — санаата, сомоҕолоһуута, дьүккүөрдээх дьайыытын түмүгэ. «Айыы Кыһата» ааты Ульяна Алексеевна, Андрей Афанасьевич — Тэрис, Галина Семновна — Санаайа уонна Лидия Петровна буолан сэһэргэһэ олорон толкуйдаан таһаарбыттара. 2005 сыл олунньу ыйга үөрэх министиэристибэтэ ыытар республиканскай экспериментальнай площадкалары көрүү конкурсугар «Айыы Кыһата» оскуолатын бырайыага сертификат ылбыта.

«Айыы Кыһата» оскуола ситиһиилэрэ

• 2005 с. — Сахалыы тыыннаах «Өй — санаа» уонна «Дьарык» эйгэтин тиэмэлээх республика экспериментальнай площадката;
• 2008 с. — Саха тылын уонна литературатын үөрэтиигэ Саха республикатын үөрэҕин министиэрстибэтин тирэх оскуолата;
• 2009 с. — Саха оскуолатыгар сахалыы үөрэх эйгэтин тэрийии тиэмэҕэ куорат экспериментальнай площадката;
• 2013 с. — Инновационнай бырайыактары уонна бырагырааммалары олоххо киллэрэр үөрэх тэрилтэлэригэр Саха республикатын Президент Грана;
• 2015 с. — Инновационнай бырайыактары уонна бырагырааммалары олоххо киллэрэр үөрэх тэрилтэлэригэр Саха Республикатын Баһылыгын Гранын ылбыта.
• 2018 с. — Мектептин жаңы имаратын эксплуатациялоо башталды

Бу ситиһии коллектив 10 сыллаах сыралаах үлэтин түмүгэ. Маҥнайгы сылтан саҕалаан саха төрүт дьарыгын, холобур, муҥханы Нам Хомустааҕар олорор пенсионер учуутал Федор Иванович Новгородов иилээн-саҕалаан күн бүгүҥҥэээҥҥэ диэри ыытар.

Оскуола чинчийиитэ

2006—2007 үөрэх сылыттан оскуола чинчийэр үлэтин философскай наука кандидата Валентина Егоровна Степанова салайбыта. Кини үгэс эргииригэр олоҕурбут ийэ өй — санаа ситимин үөрэх процеһыгар, олох хас биирдии түгэнигэр оскуола, кылаас, биирдиилээн оҕо таһымынан дьайыы ньыматын быһыытынан киллэрбитэ. Чинчийэр үлэ түһүмэхтэрэ: — I түһүмэх: 2005—2007 үө.дь. куорат усулуобуйатыгар төрөөбүт тылы уонна култууратын өрө тутар уратылаах оскуола үөрэҕин торумун оҥоруу. — II түһүмэх: 2007—2009 үө.дь. тус бэйэҕэ туһаайыылаах «Өй — санаа» уонна «Дьарык» эйгэлээх сахалыы тыыннаах оскуола педагогическай систиэмэтин чуҥнаан көрүү. — III түһүмэх: 2009—2010 үө.дь. тус бэйэ сайдыытын хааччыйар сахалыы тыыннаах оскуола үөрэҕин тэрийэр ньыматын (технологиятын) сабаҕалаан көрүү. — IV түһүмэх: 2010—2012 үө.дь. оҕо омук быһыытынан сайдар кыаҕын үрдэтэр сахалыы тыыннаах оскуола киэбин оҥорон көрүү. — V түһүмэх: 2012—2016 үө.дь. оскуола саха үөрэҕэ уонна сахалыы үөрэтии оҕо бэйэтин омук быһыытынан өйүн — санаатын тутуутугар сабыдыалын анааран ырытыы.

Саха үөрэҕэ оскуолаҕа

2012 сыллаахха Валентина Егоровна Степанова «Саха үөрэҕэ оскуолаҕа» «Айыы Кыһата» оскуола саха үөрэҕин тэрийиигэ маҥнайгы хардыылара: «Көрдөөһүннэр, сабаҕалааһыннар, чинчийиилэр» диэн кинигэтэ «Бичик» кыһатыгар бэчээттэнэн тахсыбыта. Бу кинигэҕэ оскуола сэһэнэ, ис хоһооно, олоххо кириитин кэтээн көрүүтэ ырытыллан толору арыллыбыта. Саха төрүт өйүгэр олоҕурбут тус бэйэ сайдыытын ситимэ.

Балаҕан ыйа: Бэйэни үөрэнээччи дьарыгар киллэрии;

Алтынньы ыйа: Бэйэ дьарыгын сөпкө тэрийии;

Сэтинньи ыйа: Бэйэ кыаҕар эрэнии;

Ахсынньы ыйа: Бэйэ санаатын күүһүрдүү;

Тохсунньу ыйа: Бэйэҕэ эр санааны тутуу;

Олунньу ыйа: Бэйэ саҥа санаатын күрүөлэнии;

Кулун тутар ыйа: Бэйэ дьулуурун күһүрдүү (иккистээн бэйэҕэ эргиллии);

Муус устар ыйа: Бэйэҕэ Махтал, Таптал, Эрэл санааны иҥэрии;

Ыам ыйа: Бэйэ билии — көрүү «хонуутун» кэҥэтии;

Бэс ыйа: Бэйэ күрүөтүн төрөөбүт төрүт дойдуга бөҕөргөтүү;

От ыйа: Бэйэ төрүттэрин кэрэхсэбиллээх сирдэрин үөрэтии;

Атырдьах ыйа: Бэйэ кута — сүрэ чөл буолуутун ситиһии

«Айыы Кыһатыгар» хас биирдии учуутал, үөрэнээччи, төрөппүт ыйдар өйдөбүллэринэн дьарыгын тэрийэргэ, алтыһарга, бэйэтин сайыннарарга дьулуһар. Оскуола төрүттэниэҕиттэн дириэктэринэн Шамаева Лидия Петровна үлэлии сылдьар.

Айыы Кыһата этии суолтата

Айыы диэн айар, айыллар суолталаах. Кыһа диэн туох эрэ, ким эрэ уһаарыллан тахсар сирэ. Көҥүл тыыннаах айар киһи.