Александр Самсонов - Айыы Уола

Айыы Уола
	;
Сүрүн информация
Аата	Александр Иннокентьевич Самсонов
Төрөөбүтэ	Тохсунньу 7 1978; Саха АССР, ССРС
Өлбүтэ	Алтынньы 12 1998; Саха Сирэ, Арассыыйа
Жанра	эстраднай музыка
Идэтэ	ырыаһыт, мелодист, ырыа айааччы ;
Инструмена	гитара ;
Ыллаабыт сыллара	1996—1998

Бикипиэдьийэҕэ маннык араспаанньалаах дьон туһунан ыстатыйалар бааллар, көр Самсонов.

.

Александр Иннокентьевич Самсонов — Айыы Уола (1978, тохсунньу 7, Улахан-Аан с. Орджоникидзевскай оройуон (билиҥҥитэ Хаҥалас улууһа), Саха АССР — 1998, алтынньы 12) — саха эстрадатын ырыаһыта, ырыа айааччыта, мелодиһа. Сүүрбэ эрэ сааһыгар ыарахан ыарыыттан (диагноһа «капиллярный токсикоз почечной формы»«») олохтон туораабыта. Төһө да кылгас олоҕу олордор, икки альбом таһаарбыта, видеоклип устубута, ырыанньыгын бэчээттэппитэ. Айыы Уола саха эстраднай музыкатыгар элбэх саҥа сүүрээни киллэрбитэ. Айар үлэтин үгэнэ 90-с сыллар бүтүүтүгэр буолбута. Ыччат, дьон-сэргэ биһирэбилин сырдык иэйиилээх тылларынан, ураты матыыбынан ылбыта, «Эдэр саас» хаһыат геройа буолбута. Үрдүк үөрэххэ СГУ саха факультетыгар культурология салаатыгар 1998 сыллаахха киирбитэ да, ол күһүн биһиги кэккэбититтэн туораабыта. Үһүс хомуурунньугун таһаараары сылдьыбыта.

Оҕо сааһа уларыт

Александр Самсонов күн сирин 1978 сыллаахха Ороһуоспа түүн, тохсунньу 7 күнүгэр көрбүт. Төрөөбүт дойдута Бөртө, Улахан Аан (Хаҥалас).

Ийэтэ Марфа Иннокентьевна Самсонова кэпсииринэн, төрүөҕүттэн Шурик (таптал аата) ыллыыр дьоҕурдааҕа биллибит — балыыһаҕа саамай улаханнык кини ытыыр үһү. Быраастар тута «ырыаһыт буолуо» диэн сэрэйбиттэр. Балыыһаттан тахсаат, дьиэтигэр өрүү араас музыканы барытын олус болҕойон истибит. Ийэтэ дьиэ үлэтинэн дьарыктанар кэмигэр музыка холбоотоҕуна, Шурик, музыкаҕа аралдьыйан, ийэтигэр олох мэһэйдээбэт эбитэ үһү.

Маҥнайгытын музыкаҕа ураты дьоҕурдааҕын икки сааһыгар көрдөрбүт. Дьоно кэпсииллэринэн, биир сарсыарда радионан «Летчик над тайгою» диэн ырыаны биэрэ турдахтарына, Саша туран пианинотыгар сүүрэн тиийбит уонна ол ырыа матыыбын үүт-үкчү гына оонньообут. Оҕо садыгар ансамблга тута солист буолбут. Өрүү ыллыы сылдьарын дьоно маҥнай улахаҥҥа уурбатахтар, онтон «Мама, папа, я — спортивная семья» күрэхтэһиигэ кытта сылдьан баянынан ыллаабыт, онно үгүс дьон соһуйбут-сөхпүт, талааннаах диэн сэрэйбит. Өҋүнэн эрдэ сайдыбыт оҕону дьааһылаттан орто бөлөххө, онтон тута улахаттар бөлөхтөрүгэр көһөрөн испиттэр — Саша дьоҕура музыкаҕа эрэ буолбатах эбит. Онон улахан бөлөххө үс сыл сылдьыбыт.

Оскуола сыллара. Ыарахан ыарыы уларыт

Оскуолаҕа үчүгэйдик үөрэммит, үөрэххэ улахан дьоҕурдаах, элбэх билиилээх эбит. Бииргэ үөрэнэр оҕолорун ортолоругар лидер быһыытынан биллибит. Маҥнайгы ситиһиитэ төрдүс кылааска сырыттаҕына буолбут: оройуоннааҕы ырыа фестивалыгар «Манчаары» диэн ырыанан бастаабыт. Ол кэннэ ырыа күрэхтэригэр наар кыттар буолбут. Төрдүс кылааска баянынан дьарыктаммыт, сыл буолаат гитараҕа көспүт. Ийэтэ ахтарынан, «Бэйэтин саҕа гитаратын соспутунан дьарыктана барара»'. Пианиноҕа оонньуу бэйэтэ үөрэммит, ону таһынан ийэтэ эбии дьарыкка биэрбит. Нотаны үөрэппэккэ, истэринэн оонньуура биллэр. Синтезатор кэлбитигэр, Саша сэттис кылааска сылдьан, «Дьүкээбил» диэн бөлөх тэриммит, бөлөҕүн оҕолорун бэйэтэ дьарыктаабыт. Бастакы «Хаар» диэн ырыатынан оскуола Саҥа дьылыгар ыллаабыттар. Бу кэннэ Саша хоһоон суруйар, ырыа айар буолбут. Музыкаттан ураты, сүүрүүнэн, каратэнан дьарыктаммыт.

Бастакы ыарыыта оскуоланы бүтэрэр сылыгар, күһүн, ардахтаах баҕайы күҥҥэ оҕолору кытта хортуоска хостуу барбытыгар киирбит. Онтон ыла ийэтин кытта балыыһалары кэрийиитэ саҕаламмыт. Ийэтэ ахтарынан, «ити кэмнэргэ, ыалдьа сытан, ырыаларын үксүн суруйбута. Диагноһа: капиллярный токсикоз почечной формы. Гитараҕа оонньоотоҕуна, тарбахтарын тымырдара быһа бараллар этэ. Ону ол диэбэккэ, тулуйан оонньуур, тыаһатар этэ…».

1995 сыл алтынньы ыйыттан нөҥүө сыл ыам ыйыгар диэри балыыһаҕа сыппыт, онтон быраастар «эмтэммэт ыарыылаах» диэннэр балыыһаттан таһаарбыттар. «Ыарыыта күүстээх, сөптөөҕүн эмтээтибит, таҥара буолбатахпыт», — диэн быһа ийэлээх уолугар эппиттэр. Балыыһаттан тахсаат, ийэтэ саха эмчитин көрдөөбүт. Абрамова диэн эмчит олус көмөлөспүт. Кэлин эмиэ эмчиттэргэ эмтэнэн, ардыгар куоракка балыыһаҕа киирэн, син атаҕар турбут. Бу кэмнэргэ альбомнарын таһаартарбыт.

«Быраастар ыллыырын, биллэн турар, көҥүллээбэттэр этэ. Концерка киирээри туран, күүстээх „обезболивающай“ укуол ылара. Мин, укуоллууру сатаабат киһи, кыһалҕаттан үөрэммитим. Уонча-сүүрбэччэ мүнүүтэнэн ыарыыта аматыйбытын кэннэ, сценаҕа ыллыы тахсара. „Адьас үчүгэй буоллум“, — диирэ. Дьон кини ыалдьарын билбэт этэ. Сценаҕа аҥардас ыллаабат этэ, хайаан да үҥкүүлүүрэ. Ыллыы-ыллыы үҥкүүлүүр муоданы кини киллэрбитэ. Ол иннинэ бары туран эрэн ыллыыллара … Хас концерт кэнниттэн олус сылайара, ыарыыта көбөн кэлэрэ. Нэһиилэ оронун булаатын кытта, укуол туруоруута, эмп иһиитэ саҕаланара. Атаҕа, бүтүннүү хаан буолан, аһыйара. „Бу айылаах буола-буола, тоҕо ыллыыгын?!“ — диир буоллаҕым дии. Ону: „Ороҥҥо сытан буолбакка, сценаҕа ыллыы туран оҕуннахпына, саамай дьоллоох киһи буолуом“, — диирэ».
— Ийэтин кэпсээниттэн

Бастакы улахан сцената. Аатырыы уларыт

Бастакы улахан сценаҕа тахсыыта 1996 сыл куорат ыһыаҕар буолбут. Онтон ыла Александр ырыаһыт быһыытынан биллэн барбыт, киэҥ эйгэҕэ тахсыбыт. Онтон «Азия оҕолоро» спортивнай ооньууларга А’Студио бөлөх концерын иннинэ, «разогрев» быһыытынан икки ырыаны ыллыахтааҕын сэттэ ырыаны толорбут. Куруук концертарга ыҥыран кытыннара сатыыллара да, барыларыгар кыттар кыаҕа суох эбит. «Күүһэ кыайарынан ыллыы сатыыра. Биир үксүн балыыһаҕа сыппыта», — диэн ахтар ийэтэ.

Бастакы «Эһиэхэ аныыбын» диэн магнитнай альбомун Норуот айымньытын дьиэтигэр 1997 сыл сайыныгар уһултарбыт. Үбүлээһиҥҥэ АСП «Подросток» (директора ол саҕана Александр Подголов) көмөлөспүт. Бу кэмҥэ Александр Самсонов «Айыы Уола» диэн айар аат ылыммыт. «Айар киһиэхэ араҥаччылыы сырыттын», — диэн ийэтэ толкуйдаабыт аата. 1000 тиражтаах альбом сүрэхтэниитэ Покровскай куоракка «Саргы түһүлгэтэ» диэн культура киинигэр ааспыт. Манна Хаҥалас улууһун тэрилтэлэрэ иккис альбомун таһаарарыгар диэн көмө харчы биэрбиттэр. «Санаабын этиэм» хомуурунньугу «Солли Тутти» студияҕа уһулбуттар. Ил Түмэн норуот депутаттарын талыытыгар Саша А. Н. Ким-Кимэн бөлөҕөр киирэн, тиражтааһыны А. Н. Ким-Кимэн уонна «Арыал» фирма гендиректора П. Н. Андреев уйуммуттар. «Санаабын этиэм» 5000 экземплярдаах альбом нэдиэлэ иһигэр тарҕаммыт, онон иккистээн таһаартарбыттар.

Олоҕун тиһэх күннэрэ уларыт

«1998 сыл сайыныгар уопсай куонкурсу ааһан „Культурология“ салаатыгар туттарсан киирбитэ. Дьиҥэр, инбэлииккэ таһаарбыттарын үрдүнэн, бэйэтин кыаҕынан туттарсыбыта. Үөрбүтэ-көппүтэ аҕай. Ити күһүн ыарыыта бэргээн хаалла. Оронуттан кыайан турбат буолбута. „Оҕолорум үөрэнэн эрдэхтэрэ. Саатар биирдэ баран тэҥҥэ паартаҕа олорон көрбүт киһи“, — диирэ».
— Ийэтин кэпсээниттэн

Ийэтин кэпсээниттэн: «Биирдэ даҕаны „ыалдьабын“ диэбэтэҕэ, ынчыктаабатаҕа. Барытын саҥата суох тулуйара. „Тугуҥ ыалдьарый?“ — диэн ыйыттахха, „Суох, тугум да ыалдьыбат“, — диирэ. Өлүөн аҕай иннинэ, мин иһит хомуйа сырыттахпына, бэйэтэ туран кэллэ. Олус соһуйдум. „Чэпчээтим аҕай. Аһыыбыт дуо?“ — диэтэ. Иккиэн чэйдээтибит. Онтон саалаҕа баран олордо уонна эмискэ „скорайы ыҥыр“ диэтэ. Ыксат да, ыксат буолла. „Хаһан кэлэллэрий? Туох эрэ буолан эрэбин, балыыһаҕа барыахпын наада“, — диир. „Скорай“ бырааһа: „Маннык туруктаах оҕону тоҕо дьиэҕэ сытыараҕыт?“ — диэн мөхтө. Ону: „Балыыһаҕа аккаастаабыттара буолбат дуо“, — диэтим. „Скорайынан“ барар кыаҕа суох, „реанимацияны“ ыҥырыахха наада диэтилэр. Хаамтарбакка эрэ, наһыылканан таһаара сатаатылар да, ааммыт кыараҕаһа бэрт буолан, баппата. Ол иһин икки эр киһи көтөҕөн таһаарбыттара.

Балыыһаҕа тиийбиппитигэр, быраастар ыксаатылар, сүүрүү-көтүү бөҕө буоллулар. Оҕобуттан „хайдаххыный“ диэн ыйытабын, ол тухары „үчүгэйбин“ диир. „Хаанын баттааһына намтаан эрэр“, — дииллэр, ону мин билбэппин: „Истэҕин дуо, Шурик, намтаан эрэр дииллэр, маарыын үрдүк этэ буолбат дуо, үчүгэй буолан эрэҕин“, — диибин. Түргэн үлүгэрдик хамсанан реанимацияҕа илтилэр. Көрүдүөргэ туран кэтэһэбин, ким да кэлбэт. Аллараа түһэн: „Самсонов туругун хаһан билэбиний?“ — диэн ыйыттым. „Сарсыарда кэлээр, таҥаһын илдьэ бар“, — диэтилэр. Дьиэбэр киирээт да, балыыһаҕа эрийдим: „Сарсыардааҥҥа диэри тулуйдаҕына медкииҥҥэ илдьиэхпит“, — диэт, туруупканы ууран кэбистилэр. Онтон кийиитим остуол тарда сырыттаҕына, сүрэҕим эмискэ ыалдьыбыта. „Ыйытабыт дуо“, — диэтим. Онтон кыайан ыйыппатым, ол иһин кийииппинэн эрийтэрбитим. Тута эттилэр быһыылаах, саҥата суох барбыта. Мин сэрэйдим. Итинник 1998 сыл алтынньы 12 күнүгэр баара-суоҕа сүүрбэ сааһыгар Шуригым олохтон туораабыта…».

Сүүрбэ саас диэн кылгас даҕаны. Ол да буоллар элбэҕи оҥордум, ситистим. Альбомнарбын таһаардым, кинигэ, календарь бэчээттэттим, видеоклип уһуллум. Баҕа санаабын толорон, үөрэххэ киирдим.
Мин хоһооннорум, мин ырыаларым — мин оҕолорум буолуохтара, мин ааппын ааттатыахтара.
— Айыы Уола өлүөн аҕай иннинэ эппит тыллара

Ырыалара уларыт

«Ама дуо»
«Билбэт кыысчааммар»
«Бэлэхтээ»
«Дьон тыла»
«Ийэҕэ махтал»
«Итэҕэйбэппин»
«Кэпсээ миэхэ, кырдьаҕас хатыҥым»
«Көрдөһөбүн, көмөлөс»

«Көҥүл ырыата»
«Мин»
«Ньургуйаана»
«Оччоҕуна хайыамый»
«Оҕо саас»
«Сардаана»
«Сордооморууй-аймаамарыый»
«Сурук»

«Түүн»
«Төннүбэппин»
«Умнума»
«Уол оҕо сүрэҕэ»
«Уруhуйдуубун»
«Чүмэчи»
«Ыллаа»
«Эһиэхэ аныыбын»

Айыы Уолун аатын үйэтитии уларыт

Өлбүтүн кэннэ икки альбомугар киирбит ырыалара CD-га тахсыбыттара.
Саха эстрадатын биллиилээх ырыаһыттара Айыы Уолун ырыаларын ыллаан, кавер-хомуурунньук таһаарбыттар. Проекка Прокопий Федоров, Ульяна Сергучева-Күннэй, Антон Иванов уо. д. а. ырыаһыттар кыттыбыттар.
Хаҥалас улууһугар сыл аайы Айыы Уолун аатынан оҕолорго уонна ыччакка аналлаах ырыа күрэҕэ буолар.
2012 с. ахсынньы ыйыгар Дьокуускай куоракка "Ханна да буолларбын ыллыаҕым" диэн "Зодиак" саалатыгар эстрада ырыаһыттара кыттыылаах, тыыннаах доҕуһуоллаах концерт буолан ааспыт.
2013 с. «Айыы Уола» диэн ааттаах Айыы Уолун кылгас, чаҕылхай олоҕор, айымньыларыгар олоҕуран, Мария Находкина сценарийынан уус-уран киинэ уһулунна. Киинэни A.R.T. Doydu компания 2014 с. тохсунньу ыйыгар таһаарбыт. Киинэ Айыы Уолун ийэтин М.И. Самсонова алгыһынан, сүбэтинэн-аматынан оҥоһуллан, көрөөччүүлэр биһирэмнэрин ылбыт. Бу уус-уран киинэҕэ Айыы Уолун оруолун Олоҥхо театрын эдэр артыыһа Гаврил Менкяров толорбут. ^[1]

Быһаарыылар уларыт

↑ «Объявлен кастинг актеров для съемок в фильме о якутском певце Айыы Уола». ЯСИА — 07.02.2013

Сигэлэр уларыт

Айыы Уола нууччалыы Бикипиэдьийэҕэ Википедия
Айыы Уолун ырыаларын тыллара Бикитиэкэ
Айыы Уолун туһунан Эдэр Саас, алтынньы 15, 2008 (Варя Оконешникова суруйуута)
Хаҥалас кииннэммит бибилитиэкэтин тиһигэр Айыы Уолун ырыанньыктара уонна кини туһунан кинигэлэр
Айыы Уолугар аналлаах бөлөх Вконтакте
«Объявлен кастинг актеров для съемок в фильме о якутском певце Айыы Уола». ЯСИА — 07.02.2013]

[1] «Объявлен кастинг актеров для съемок в фильме о якутском певце Айыы Уола». ЯСИА — 07.02.2013

[1]