Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын үнүстүүтэ

Арассыыйа Бэдэрээссийэтин Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын үнүстүүтэ (нууч. Институт языков и культур народов Северо-Востока Российской Федерации, нуучч. кылг. ИЯКН) — Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет иһигэр киирэр саха тылын, култууратын уонна аҕыйах ахсааннаах хотугу төрүт омуктар тылларын уонна култуураларын испэсэлиистэрин, ону таһынан туризмҥа идэтийбит дьону бэлэмниир үрдүк үөрэх кыһата.

Устуоруйата

1934 сыл муус устар 2 күнүгэр РСФСР Наркомпроһун уурааҕынан Саха пединституутугар саха уонна нуучча тылларын салааларын (отделениеларын) тэрийэр туһунан этиллибитэ. Ол эрээри, 1935 сыллаахха нуучча тылын салаата эрэ аһыллыбыта. Саха салаата 1939 сыллаахха биирдэ аһыллыбыта, 1939-40 үөрэх сылыгар онно 3 киһи үөрэххэ киирбитэ. Сүрүн тэрийээччиннэн уонна өр кэмҥэ сүрүн үөрэтээччинэн Лука Харитонов буолбута. Кини 1939 сыллаахха "Категория наречия в якутском языке" диэн хандьыдаакка диссэртээссийэтин көмүскээбитэ. Салаа бастакы преподавателлэринэн М.С. Гуревич, В.В. Яковлев, Н.С. Григорьев, Н.М. Заболоцкай, Б.А. Павловскай үлэлээбиттэрэ.

1946 сыллаахха тыл уонна литэрэтиирэ салаатыгар (отделениетыгар) икки хаапыдыра үөскээбитэ. Олортон биирдэстэрин саха тылын уонна лиэтэртиирэтин хаапыдыратын Лука Харитонов салайар буолбута.

1947-52 сылларга саха тылын уонна литэрэтиирэтин хаапыдыратын Никита Григорьев салайбыта. Кини кэнниттэн 1952-56 сылларга хаапыдыраны Г.А. Никифоров салайбыта. Онтон хаапыдыраны 1962-68 сыллардаахха (уонна 1977-80 сс.) Николай Антонов баһылаабыта. 1968-77 уонна 1980-91 сс. Н.Д. Дьячковскай хаапыдыра сэбиэдиссэйинэн талыллан үлэлээбитэ.

1956 сыллаахха пединститут Саха судаарыстыбаннай унверситета буолбута. 1982 сыллаахха СГУ Историко-филологическай факультет устуоруйа уонна филология факультеттарыгар арахсыытыгар саха салаата ФЛФ састаабыгар киирбитэ.

1992 сыл кулун тутар 25 күнүгэр СГУ Учуонай Сэбиэтин быһаарыытынан Саха филологиятын уонна култууратын факультета баар буолбута. Ол сыл ыам ыйыгар дассыан Хабырыыл Билиикэп тэрийээччи дэкээнинэн анаммыта. Саҥа бакылтыакка 5 хаапыдыра тэриллибитэ: саха тылын, саха литэрэтиирэтин, саха омугун култууратын, саха тылын, литэрэтиирэтин уонна омугун култууратын үөрэтэр мэтиэдикэ уонна уйулҕа хаапыдыралара.

1996 сыллаахха бакылтыыакка Н.Н. Тобуруокап салалтатынан хандьыдаат диссэртээссийэтин көмүскүүргэ идэтийбит сэбиэт аһыллыбыта.

2010 сыл атырдьах ыйын 30 күнүгэр Учуонай сэбиэт быһаарытынан бакылтыат үнүстүүт буолбута.