Бернулли, Якоб
Я́коб Берну́лли (ниэм. Jakob Bernoulli, тохсунньу 6, 1655 с., Базель – 1705) — швейцария математига. Вероятность (сабаҕалааһын) түөрүйэтин уонна Математическай ырытыы олохтооччулартан биирдэстэрэ. Бернулли, Иоганн убайа буолар. Кинилиин тэннэ Вариационнай исчисленияны саҕалаабыта. Чааhынай түгэни дакастаабыта Улахан чыыhыла сокуона — Бернулли теоремата буолар. Базель университетыгар математика профессора (1687 сылтан саҕалаан). Берлин уонна Франция билим академиятын чилиэнэ.
| Бернулли, Якоб | |
|---|---|
 Niklaus Bernoulli уруhуйа | |
| Төрөөбүтэ |
Я́коб Берну́лли 27 Ахсынньы 1654 Базель, Швейцария |
| Өлбүтэ |
16 Атырдьах ыйын 1705 (сааhыгар 50) Базель, Швейцария |
| Олорбут сирэ |
 Швейцария |
| Омуга | Швед |
| Эйгэлэрэ | Математика |
| Үлэлэрэ | Базельский университет |
Олоҕун олуктара уларыт
Аҕата Николай Бернулли диэн фармацепт иэдэлээҕэ. Бастаан, аҕатын баҕатынан Базаель университетыгар таҥара үэрэҕэр үэрэммитэ, ол сылдьан бэйэтэ математиканан дьарыгырбыта. Университекка 5 омук тылын үэрэппитэ (французкай, итальянскай, английскай, латинскай уонна греческай). 1671 сыллаахха философия оттүнэн учуонай истиэпэнин ылбыта. 1676-1680 сылларга Европаны кэрийбитэ. Ол сылдьан Францияҕа Декарт идеяларын үэрэппитэ. Дойдутугар төннөн баран чааhынай учууталынан үлэлээбитэ. 1682 сыллаахха Нидерландыга уонна Англияҕа сылдьыбыта. Ол сылдьан Гюйгенстыын, Гуктуун уонна Бойллыын билсибитэ. Эһиилги сылыгар Юдит Штупанус диэн кыыһы кэргэн ылбыта. Уоллаах кыыс оҕоломмуттара. 1683 сылтан Базель университетыгар физикаҕа лекция ааҕар буолбута. 1687 с. Базель университетыгар профессорынан талыллыбыта, онно олоҕун тухары улэлээбитэ. 1699 сыллаахха Франция билим академиятын чилиэнэ буолбута, онтон 1702 сыллаахха Берлин билимин академиятыгар эмиэ киирбитэ. 1705 с. атырдьах ыйын 16 күнүгэр сэллик ыарыттан сылтаан суох буолбута. Базель сборугар көмүллүбүтэ. Уҥуоҕун маhыгар логарифмическай спираль уруhуйдаммыта. Якоба уонна Иоганна Бернулли ааттарынан ый кратера ааттаммыта.
Ситиһиилэрэ уларыт
1690 сыллаахха кривой Лейбнициҥ токур формалаах сорудаҕын суоттаан, дакаастабылын таhаарбыта. Ол үрдүнэн дифференциальнай интеграл суотун оҥорбута, маны суоттуон иннинэ «интеграл» диэн өйдөбүл биллибэт этэ.