Дьоппуон тыла

Дьоппуон тыла (日本語, Ниһоҥго) — дьоппуоннар тыллара, Дьоппуон дойдутун тыла. Саҥарар дьон ахсаана - 140 мөл., 125 мөл. дьоҥҥо - төрөөбүт тыллара. Бу тылга уруу тыллар аан дойдуга суохтар. Суругар идеография (кандьи, ол эбэтэр кытай иероглифтара) уонна сүһүөҕүнэн алфавит (кана) киирэллэр.

Дьоппуон тыла 日本語 Ниһоҥго
:	Japanese
Саҥарыы:	Халыып:IPA-ja
Дойдулар:	Сүнньүнэн: Дьоппуон
Total speakers:	122 мөл
Тыл системата:	Дьоппуон тыллара  Дьоппуон тыла
Суруга:	Japanese logographs and syllabaries, Chinese characters, rōmaji, Siddham script (occasionally in Buddhist temples.)
Ил суолталаах
Ил статустаах:	Япония Япония Палау Палау (Angaur)
Салайыллар:	None Japanese government plays major role
Language codes
ISO 639-1:	ja
ISO 639-2:	jpn
ISO 639-3:	jpn
Glottolog:
Дьоппуон тыла аан дойдуга

Дьоппуон суруга

Дьоппуон суруга үс сүрүн чаастартан туруктаах - кандьи (Кытай суругуттан киирбит иероглифтар) уонна икки сүһүөҕүнэн алфавитлар - катакана уонна һирагана. Бу хас биирдии көрүҥ сурукка тэҥҥэ туттуллар.

Кандьи

Кандьи (漢字) — тыл үгүс ахсаана иероглифтарынан суруллар - аат тыл, туохтуур, ахсаан аат, даҕааһын. Кытай суругар курдук дьоппуон суругар хас биирдии иероглиф биир сүһүөҕүүнэн ааҕыллыбат. Холобур, кытай тылыгар биир сүһүөҕүнэн ааҕыллар 国 [guó], дьоппуон тылыгар икки сүһүөҕүнэн ааҕыллар 国 [kuni]. Кытай иероглифтарын уопсай ахсаана 60 тыһ. тахса, олортон Дьоппуон тылыгар 3 тыһ. саҕа иероглиф туттуллар.

Һирагана

Һирагана (ひらがな)— үксүн тыл көмө чаастарын суруйарга, эбэтэр көннөрү кэпсэтиигэ туттуллуон сөп. Һирагананан иероглифтар хайдах ааҕыллалларын суруйуохха сөп. Һирагана бэлиэлэрин уопсай ахсаана 104.

Катакана

Катакана (カタカナ) — атын тыллартан (кытай тылыттан ураты) киирбит тыллар уонна омук ааттары суруйууга туһаныллар. Онон, хас биирди омук аата, омук сирин аата, куораттар ааттара катакананнан суруллар. Омуктан киирбит тыл катакананнан сурулларыгар маҥнай дьоппуоннуу транслитерацияны ааһыахтаах. Холобур, ヤクーツク (яку:тсуку) — Дьокуускай, モスクワ (мосукува) — Москва. Омуктуу дьон аатын саҥарыыта эмиэ уларыйар — холобур, アンドレイ (андорей) — Андрей, マクシム (макусиму) — Максим. Дьоппуон тылыгар "л" буукуба суох, ол иһин Ольга диэн аат オルガ (оруга) диэҥҥэ уларыйыан сөп. Маннык түгэн буолуута дьоппуон тылыгар бүтэй дорҕоонтон тутуллубут сүһүөхтэр икки ардыларыгар хайаан даҕаны аһаҕас дорҕоон баар буолуохтаах быраабылатын кытта сибээстээх. Бу дьоппуон тылын эрэ фонетикатыгар буолбакка, атын араас тылларга эмиэ баар түгэн. Холобур, нууччаттан киирбит саха тыллара эмиэ итинник уларыйаллар. Катакана — дьоппуон суругун саамай боростуой көрүҥүнэн ааҕыллар. Катакана сурукка кылгас көнө сурааһынынан уонна сытыы муннуктарынан биллэр.

Һирагана уонна катакана (уопсай ааттара кана) - иккиэн кытай суругуттан (иероглифтартан) төрүттэмиттэрэ.

Ромадьи

Маны тэҥэ дьоппуон тылыгар өссө сороҕор ромадзи тутуллар. Ромадьи (romaji) — латин алфавитынан бэриллибит дьоппуон тыллара. Бу көрүҥ үксүн дьоппуон тылын үөрэтээччилэргэ көмө быһыытынан бэриллэр транскрипция (холобур, кытай тылын пиньинин кэриэтэ), эбэтэр дьиҥ дьоппуон тылыгар омук аббревиатуратын суруйуутугар туттуллар (холобур, NATO, DVD).

Аллара дьоппуон 4 араас суругун көрүҥэр суруллубут тылларын холобура:

Кандьи	Һирагана	Катакана	Ромадьи	Тылбаас
私	わたし	ワタシ	watashi	Мин
金魚	きんぎょ	キンギョ	kingyo	Көмүс балык
煙草	たばこ	タバコ	tabako	Табах

Дьоппуон суруга аан дойдуга баар үөрэтэргэ саамай ыарахан суруктартан биирдэстэринэн ааҕыллар.

Кытай тылын кытта ситимэ

Элбэх дьон кытай уонна дьоппуон тылын бутуйааччылар, ол гынан баран бу тыллар уруулуу буолбатахтар. Дьоппуон уонна кытай тылын ситимниир - иероглифтар буолаллар (кыт. 汉字 эбэтэр 漢字: ханьцзы, дьоп. 漢字 кандзи) . 6-с үйэттэн ыла саҕалаан Дьоппуоҥҥа Кытай тылын уонна культуратын олоҕурдуута саҕаламмыта.

Сахалыы-дьоппуоннуу тылдьыт

• Ээх - はい хай
• Суох - いいえ ииэ
• Дорообо - こんにちは конничива
• Үтүө сарсыарданан! お早うございます！охайоо годзаимас
• Үтүө күнүнэн! 今日は конничива
• Үтүө киэһэнэн! 今晩は конбанва
• Миннигэс түүллэри! お休みなさい！оясумӣ насай (вежливо), お休み！оясумӣ (нейтрально)
• Хайдах олороҕут? お元気ですか？о гэ́ҥки дэс ка?
• (көннөрү кэпсэтиигэ: 元気？гэҥки?　元気だった？ гэ́ҥки датта?
• Үчүгэй, оттон Эһиги? はい、元気です！あなたは？хай, гэ́ҥки дэс. аната ва?
• Уруккутун курдук 相変わらずです айкаварадзу дэс.
• Көрсүбэтэх ыраатта (өр соҕус кэмҥэ көрсүбэтэх киһигитин көрүстэххитинэ) 久しぶりですね хисасибури дэс нэ
• Барыгытыгар эҕэрдэ! 皆さん今日は！минасан конничива
• Нөрүөн нөргүй ようこそ йоокосо
• Ааккыт ким диэний? お名前は何ですか？о намаэ ва нан дэс ка
• Бэйэбин билсиһиннэрэрбин көҥүллээҥ 初めまして hajimemashite (хадзимэмашьтэ)
• Мин аатым... диэн 私の名前は。。。です。Watashi no namae wa (...) des

(Холобур, Мин аатым Айсиэн диэн - 私の名前はアイセンです。Ватаси но намаэ ва Айсэн дэс)

• Билсиһиинэн! ("мин туспунан өйдүүргүтүгэр көрдөһөбүн") よろしくお願いします yoroshiku onegaishimas (йорощьку онэгаишимас)
• Мне тоже очень приятно с Вами познакомиться! こちらこそ、どうぞよろしく kochira koso, doozo yoroshiku (кочира косо, доозо йорощьку)
• Рад встрече お会いして嬉しい o-aishite ureshii (о-айситэ урэсии)
• Хантан сылдьаҕытый? どちらから来ましたか？dochira kara kimashitaka? (до̀чира кара кимащьтака) / どこから来ましたか？doko kara kimashita ka?
• Россияттан ロシアからです。roshia kara des (ро̀щиа кара дэс) Мин Россияттан сылдьабын ロシアから来ました roshia kara kimashita (ро̀щиа кара кимащьта)
• Мин Арассыыйа олохтооҕобун - 私はロシア人です。watashi wa roshiajin des (ватаси ва ро̀щиадзин дэс)
• Ханна олороҕут? 「あなたは」どこに住んでいますか？[anata wa] doko ni sunde imas ka? (аната ва д̀око ни су̀ндэ имас ка?)
• Мин Дьокуускайга олоробун 「私は」ヤクーツクに住んでいます。[watashi wa] Yakuutsuku ni sunde imas (ватаси ва якууцуку ни су̀ндэ имас)
• Эн дьоппуоҥҥун дуо? - あなたは日本人ですか？anata wa nihonjin des ka? (аната ва нихондзин дэс ка)
• Мин дьоппуон буолбатахпын 私は日本人ではありません。watashi wa nihonjin de wa arimasen (ватаси ва нихондзин дэ ва аримасэ́н)
• Хас саастааххытый? おいくつですか？о-икуцу дэс ка? (формально) 何歳ですか？нан сай дэс ка?
• Мин сүүрбэ саастаахпын 私は二十歳です。watashi wa hatachi des (ватаси ва хатачи дэс)
• Кэргэннээххит дуо? 結婚していますか？kekkon shite imas ka? (кэккон щитэ имас ка)
• Кэргэннээхпин はい、結婚しています。hai, kekkon shite imas (хай, кэккон ситэ имас)
• Соҕотохпун (кэргэним суох). 独身です。dokushin des (докщин дэс)
• Бииргэ төрөөбүттэрдээхит дуо? ご兄弟がいますか？go-kyoodai ga imas ka? (го кьё:дай га имас ка)
• Мин убайдаахпын уонна балтылаахпын 兄と妹がいます。ani to imooto ga imas (ани то иммоото га имас)

Бэйэ дьиэ кэргэнин дьоно:

• Ийэ 母 хаха
• Аҕа　父　чичи
• Эһээ　祖父 софу
• Эбээ　祖母 собо
• Убай　兄 ани
• Ини (быраат)　弟 отоото
• Эдьиий　姉 анэ
• Балыс　妹 имоото
• Кэргэн (эр)　主人・夫 сюдзин / отто
• Ойох　妻 цума

Атын киһи дьиэ кэргэнин дьоно:

• Ийэ お母さん окаасан
• Аҕа　お父さん отоосан
• Эһээ　お爺さん одзиисан
• Эбээ　お婆さん обаасан
• Убай　お兄さん ониисан
• Ини (быраат)　弟さん отоотосан
• Эдьиий　お姉さん онээсан
• Балыс　妹さん имоотосан
• Кэргэн (эр)　ご主人 госюдзин
• Ойох　奥さん окусан

• Улахан махтал! どうも有り難う doomo arigatoo (доомо аригатоо)
• Баһаалыста (махталга хоруй) どういたしまして doo itashimashite (доо итасимасьтэ)
• Көрсүөххэ дылы! さようなら sayoonara (сайоонара)
• Чэ пока! じゃまたね。ja mata ne (дзя мата нэ)
• Сарсыҥҥа дылы! また明日 mata ashita (мата а̀сьта)
• Бары үчүгэйи! お元気で！o-genki de! (о гэ̀ҥки дэ)
• Чэ мин бардым! (дьиэттэн тахсар киһи этиитэ) 行ってきます！itte kimas! (иттэ кимас)
• Түргэнник төннөөр! (дьиэттэн тахсар киһиэхэ этиллэр) 行ってらっしゃい！itte rasshai! (иттэ ращщай)
• Мин кэллим (дьиэтигэр төннүбүт киһи этэр) ただいま！tadaima! (тадаима)
• Дьиэҕэр төннүбүккүнэн! お帰りなさい！okaeri nasai! (окаэри насай)
• Алҕас すみません sumimasen (сумимасэ̀н)
• Бырастыы гыныҥ ごめんなさい gomen-nasai (гомэн насай)
• Хойутаабыппар бырастыы гыныҥ 遅くなってすみません osoku natte sumimasen (осоку наттэ сумимасэ̀н)
• минньигэстик аһааҥ (досл. "бу аһы көрсүөтүк ылынабын") - итадакимас!　いただきます
• (аһаан бүтэн баран этиллэр) - гочисо:сама дэщта [gochiso:sama deshita] ごちそうさまでした(досл. "үчүгэй малааһын ааста")

• Туох үлэлээххитий? お仕事は何ですか？o-shigoto wa nan des ka? (о сигото ва нан дэс ка)
• Мин студеммын 私は学生です。watashi-wa gakusei des (ватаси ва гаксээ дэс)
• Тугу үөрэтэҕитий? あなたは何を勉強していますか？anata wa nani o benkyoo shite imas ka? (аната ва нани о бэҥкьйоо ситэ имас ка?)
• Мин ... үөрэтэбин 「私は」。。。を勉強します。(watashi wa)... o benkyoo shimas.
• омук тылын　外国語 gaikokugo (гайкокуго)
• ахсааны 数学　suugaku (суугак)
• остуоруйаны 歴史 rekishi (рэкиши)
• быраабы 法律学 hooritsugaku (хооруцугаку)
• журналистиканы ジャーナリズム jaanarizumu (дзя:наридзуму)
• экономиканы 経済学 keizaigaku (кэйдзайгаку)
• тыа хаһаайыстыбатын　農業学 noogyoo-gaku (ноогьоо-гаку)
• химияны 化学 kagaku (кагаку)
• Мин университетка үөрэнэбин 私は大学で勉強しています watashi-wa daigaku de benkyoo shite imas (ватаси ва дайгаку дэ бэҥкйоо ситэ имас)
• Мин омук тылын факультетын студенабын. 私は外国語学部の学生です。watashi-wa gaikokugo gakubu no gakusei des (ватаси ва гайкокуго гакубу но гаксэй дэс)
• Хотугулуу-Илиҥҥи Федеральный Университет 東北連邦大学 toohoku rempoo daigaku (тоохоку рэмпоо дайгаку)

• Ханнык тылларынан баһылыыгыт? 何語ができますか？nani go ga dekimas ka? (нани го га дэкимас ка)
• Нууччалыы саҥараҕыт дуо?　ロシア語が話せますか？(росиа-го га ханасэмас ка?)
• дьоппуоннуу - нихонго га ханасэмас ка?　日本語が話せますか？
• сахалыы - сахаго га ханасэмас ка?　サハ語が話せますか？
• английскайдыы - эйго га ханасэмас ка?　英語が話せますか？
• ээ, кыратык саҥарабын - ээ, сукоси ханасэмас　ーええ、少し話せます
• суох, саҥарбаппын - ииэ, ханасэмасэн　いいえ、話せません
• Мин дьоппуоннуу саҥарбаппын. - нихоҥго-га ханасимасэн 日本語が話しません。nihongo-ga hanashimasen.
• Мин дьоппуоннуу куһаҕаннык өйдүүбүн. - ватаси ва нихоҥго га хэта дэс 私は日本語が下手です。watashi-wa nihongo ga heta des.
• Өйдүүбүн - 分かりませ。wakarimas (вакаримас)
• Өйдөөбөппүн 分かりません wakarimasen (вакаримасэн)
• Өйдөөтүгүт? 分かりましたか？wakarimashita ka? (вакаримасьта ка?)
• Сөп, өйдөөтүм はい、分かりました hai, wakarimashita (хай, вакаримасьта)
• Билбэтим - 知りません shirimasen (ширимасэн)

• Кырдьык да? - хонтоо дэс ка?　本当ですか？
• биллэн турар / ама - мочирон　もちろん　「勿論」
• баҕар - табун 多分
• аһыылаах / кыһыылаах! 残念ですね！zannen des ne! (дзаннэн дэс нэ!)
• үөрүүнү кытары! よろこんで yorokonde (йорокондэ)
• наһаа интэриэһинэй! とても面白いですね！totemo omoshiroi des ne! (тотэмо омоширой дэс нэ)
• хайыыр да кыах суох. 仕方が有りません。shigata ga arimasen (щигата га аримасэн)

• Тугунан умсугуйаҕыт? 趣味は何ですか？shumi wa nan des ka? (сюми ва нан дэс ка)
• Мин хоббим... 私の趣味は。。。です。watashi no shumi wa ... des.
• Мин ... сөбүлүүбн 私は。。。が好きです。watashi wa... -ga ski des.
• спорт スポーツ supootsu (супооцу)
• рок-музыка ロック音楽 roku ongaku (рокку онгаку)
• караоке カラオケ karaoke 卡拉ＯＫ
• боулинг　ボウリング bouringu (боорингу)
• ааҕыы 読書 dokusho (докусё:)
• дьаарбайыы 散歩 sampo (сампо)
• анимэ アニメ anime
• мал атыылаһыы 買い物 kaimono (каимоно)
• ас астааһын 料理 ryoori (рьоори)
• айан 旅行 ryokoo (рьокоо)
• компьютер оонньуулара テレビゲーム terebi geemu (тэрэби гээму)
• хаартыска (хаартыскаҕа түһэрии) 写真 shashin (щящин)
• суши сөбүлүүгүт дуо? - суси о ски дэс ка? 寿司を好きですか？
• ээ, сөбүлүүбүн はい、好きですхай, ски дэс
• эҕэрдэ! おめでとうございます！omedetoo gozaimas (омэдэтоо годзаимас)
• төрөөбүт күҥҥүнэн! - о тандзёби омэдэто: годзаимас　お誕生日おめでとうございます
• саҥа дьылынан! 明けましておめでとうございます akemashite omedetoo gozaimasu или 新年おめでとうございます shinnen omedetoo gozaimas
• ороһуоспанан! - мэри курисмас　メリクリスマス
• Ситиһиини уонна дьолу баҕарабын! ご成功とご幸福を祈ります！go-seikoo to go-koofuku o inorimas.
• чэ кытаат! - гамбаттэ! 頑張って
• ура! - банзай! (боевой патриотический клик) 万歳
• доруобуйаҕыт туһугар ご健康の為に！ го кэҥкоо но тамэ ни!
• до дна! (после тоста) - кампай! 乾杯
• көмөлөһүҥ? - таскэтэ 助けて！
• Туох буолла? どうしたのですか？доощьтано дэс ка?
• туох да буолбатах / барыта үчүгэй. 大丈夫です。дайдзёбу дэс

• Мин мунан хааллым 私は道に迷いました watashi wa mayoimashita (ватаси ва майоимасьта)
• 道に迷った michi ni mayotta (неформ)

Көннөрү кэпсэтии тыла　口語:

• Туох буолла? どうしたの？ dooshita-no? (доощта но?)
• Мин сылайдым 疲れてる tsukareteru (цукарэтэру)
• миигин соҕотохтуу хааллар! ほっといて hottoite (хоттойтэ!)
• эн дьыалаҥ буолбатах! 関係ないだろう！ kankei nai daroo (каҥкэй най дароо)
• наһаа үчүгэй этэ ди! 好かったよね yokatta yo ne (йокатта йо нэ)
• ураа! (тугу эрэ ситистэххэ, туох эрэ табылыннаҕына) よし！yosh! やった！yatta!
• манан интэриэһиргээбэппин 興味ないよ kyoomi nai yo (кьооми най йо)
• настроение суох - сонна ки нива нарэ масэн そんな気にわなれません　(вежливо)
• тоска ди! - таикуцу да たいくつだ
• солом суох 忙しい isogashii (исогащии)
• үөрдүм ахай　嬉しい ureshii (урэщии)
• санаам түстэ　悲しい kanashii (канащии)
• соһуйдум 驚いた odoroita (одорайта)
• куттанным　怖い kowai (ковай)
• астык - сугои すごい; すげえ sugee (сугээ) (уолаттар туттар тыллара)
• үчүгэйкээн - каваи 可愛い

Таптал тыллара

• эн уоллааххын ду? - аната ва бо:ифурэндо га имаска? あなたはボーイフレンドがいますか？
• эн кыыстааххын ду? - аната ва канодзё га имаска? あなたは彼女がいますか？
• миигин кытта көрсүһүүгэ бараҕын да? ватаси то дээто си масэн ка? 私とデートしませんか？
• мин эйиэнэ буолабын (уол кыыска) - боку ва кими но карэси 僕は君の彼氏
• мин эйиэнэ буолабын (кыыс уолга) - атаси ва аната но канодзё あたしはあなたの彼女
• мин эйиигин таптыыбын! - аищтэру! [aishiteru] 愛してる　эбэтэр ’дай ски дэс’ [dai suki des]　大好きです
• эйиигин баҕарабын - кими га хосии 君が欲しい
• эйиигин ахтабын - самиси ё 寂しいよ。
• эн үчүгэй киһигин - аната ва ии хито あなたは良い人。
• эн кэрэҕин - аната ва кирэи дэс あなたはきれいです
• эйиигин кытта куруутун бииргэ буолуохпун баҕарабын - ицумадэмо иссё ни итай いつまでも一緒にいたい　(itsumademo issho ni itai)
• мин эйиигин сөбүлүүбүн - аната но котога ски дэс あなたのことが好きです。
• эн мичээргин сөбүлүүбүн - аната но эгао ски дэс あなたの笑顔好きです
• эн наһаа бэртээхэйгин - аната ва субарасии дэс あなたは素晴らしいね。
• куруутун саныыбын - ицумо омоттэимас 何時も思っています
• эн миигин үөрдэҕин - кими га итэ сиавасэ (kimi ga ite shiawase) 君がいて幸せ