Зверев Сергей Афанасьевич

Кыыл Уола
	Кыыл Уола
Төрөөбүт аата:	Зверев Сергей Афанасьевич
Үлэтэ:	олоҥхоһут
Төрөөбүт күнэ:	25 бэс ыйын (8 от ыйын) 1900
Төрөөбүт сирэ:	Түбэй нэһилиэгэ, Сунтаар улууһа, Бүлүү уокуруга, ; Саха уобалаһа
Дойдута:	Россия империята →; ССРС
Өлбүт күнэ:	7 кулун тутар 1973 (72 сааһыгар)
	РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһитэ

Сергей Афанасьевич Зверев — Кыыл Уола (08.07.1900, Түбэй нэһилиэгэ, Сунтаар улууһа, Бүлүү уокуруга, Саха уобалаһа — 07.03.1973) — биллиилээх олоҥхоһут, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1939).

Олоҕун олуктара

1900 сыллаахха от ыйын 8 (урукку ааҕыыннан бэс ыйын 25) күнүгэр Бүлүү уокуругун Сунтаар улууһугар Түбэй нэһилиэккэ төрөөбүт^[1]. Оҕо эрдэҕиттэн норуот уус-уран айымньытыгар уһуйуллан, сүгүрүйэн улааппыт. Айылҕаттан бэриллибит дьоҕура сайдарыгар остуоруйаһыт Дьаакып Ырдьан улахан сабыдыаллаах эбит. Хамначчыттаабыт, Бодойбо бириискэлэригэр үлэлээбит, Кэмпэндээйи тууһун собуотугар болуотунньуктаабыт. Кэлин колхуос бэрэссэдээтэлэ, 1941 - 1946 сылларга Ньурбатааҕы колхуос тыйаатырын артыыһа буола сылдьыбыт^[2].

Дьиэ кэргэнэ, аймахтара

Антон Дьапта — эһэтэ, аатырбыт олоҥхоһут^[1].
Афанасий Антонов (Кыыл Охонооһой) — аҕата, Бүлүү уокуругар биллибит олоҥхоһут, мас ууһа, көмүс ууһа^[1].
Хара Мотуруона — ийэтэ, остуоруйа кэпсиирин, олоҥхолуурун сөбүлүүр эбит^[1].

Иккитэ^[1] кэргэннэнэ сылдьыбыт, 14 о5оломмут.

Анастасия Потаповна — бастакы ойоҕо.
Федорова-Зверева Федора Ивановна — иккис ойоҕо^[1].

Үһүс ойоҕуттан оҕолоругар өбүгэлэрин аатын биэрбит: Сиэнэкэ, Төгүл, Күөгэйээни, Туйаарыма^[1].

Зверев Дмитрий Сергеевич (11.06.1939—08.09.2012) — уола, Саха Өрөспүүбүлүкэтин культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ, прозаик-публицист.
Зверев Дмитрий,Юрий уонна Зверева Ульяна,Надежда- Д.С.Зверев көнө сиэннэр, С.А.Зверев хос сиэннэрэ

Айар үлэтэ

Зверев Сергей Афанасьевич — Кыыл Уола

«Мин сүрэҕим» диэн тэттик айымньытыгар олус бэргэнник бэйэтин ырыаhыт, тойуксут быhыытынан аналын уобарастаан эппитэ^[3]:

Суой, доҕоттоор,
Сэбирдэх күндү күөмэйдээҕэ.
Олохпут уйгулаах үүнүүтүн
Оччугуй ырыаhыта кимий диэтэргит, —
Ол мин сүрэҕим этэ.
Кини —
Кэрэ кэмҥэ үөрэн,
Кэлэр кэскилгэ көҕүйэн,
Көҥдөй агдам иhиттэн
Күөгү көмүс күөмэйбинэн
Көтөн-дайан тахсан,
Чыычаах буолан тырыбынаата,
Ымыы буолан ыллаабыта,
Улуу Ленин партиятын уруйдаабыта,
Ийэ сири,
Иллээх сэбиэскэй кэргэни эҕэрдэлээбитэ,
Алгыстаах олоҕу,
Аан дойду кэскилин айхаллаабыта.

Норуот үҥкүүтүн маастара

Сергей Зверев саха үҥкүүтүн культуратын төрүттээччитэ, саха былыргы умнуллан эрэр ритуальнай үҥкүүлэрин yйэтиппит ураты үтүөлээх. 30-н тахса, саха норуотун үҥкүүтүгэр үтүө холобур буолбут, үҥкүүнү айбыт: «Алгыс», «Ситим», «Сэлбэрээскэ», «Хотой», «Кымыс үрдэ» о. д. а. Итини тэҥэ ССРС норуоттарын үҥкүүлэрин туруорбута.
Биир бастыҥ үҥкүүтэ — «Оһуордар».
Зверев үҥкүүлэрэ норуот культуратыгар олоҕуран айыллыбыттара. Саха үҥкүүтүгэр «таҥалай үктээн хаамыы», «үөһээ айыыларга сүгүрүйүү», «туос иhит ойуута», «дэйбиирдээх хаамыы», «күөттэhии», «быа быластааhын», «балталаhыы», «уруйдааhын», «тобук холбоон ойуу» курдук сэдэх хамсаныылары, «сүгүрүйүү» араас көрүҥнэрин айан саха норуотун культуратыгар хаалларбыта^[1].

Россия улахан сценаларыгар кыттыыта

Государственнай академическай Улахан театр (1947)
VI Бүтүн Аан дойдутааҕы эдэр ыччат уонна студеннар фестивальларын культурнай программата (Москва, 1957)
Саха АССР культуратын уонна искусствотын Күннэрэ (Москва, 1957, 1965)
«Сияние Севера», улахан театрализованнай көрдөрүү (Москва, 1960)
Түмсүү Кремлевскай Дыбарыаһа (Москва, 1965)

Айымньылара

Олоҥхолоро

«Куллустай Бэргэн»
«Кулун кугас аттаах Куллустай Бэргэн»

Поэмалара

«Оргуhуохтаах кыыс»
«Айхал эйиэхэ, аар тайҕа!»
«Уот Кудулу»
«Мин сүрэҕим»
«Улуу Москуба туhунан тойук»
«Суоһалдьыйа Толбонноох»

Тойуктара

«Улуу Москуба туһунан тойук»
Бэлиэлээх тиһик бэлиэтэ
«Мэҥэлэр болуоттара»
«Барааччы ырыата»
«Аҕа алгыһа»
«Эбэ алгыhа»
«Кыайыахпыт»
«Уотунан тыыммыт уоттан умсуо»

Опера-балет

«Суоһалдьыйа Толбонноох» (1959)

Библиография

Мин сүрэҕим. — Дь.: Кинигэ кыһата, 1953. — 60 с.
«Айхал эйиэхэ, аар тайҕа» \ С. А. Зверев, Г. М. Васильев. — Дь.: Кинигэ кыһата, 1958. — 48 с.
Икки үйэ. — Дь.: Кинигэ кыһата, 1964. — 103 с.
Аман өс. — Дь.: Кинигэ кыһата, 1971. — 294 с.
Күрүлэс күргүөм күннэргэ; Культура дьиэлэригэр, фольклорнай коллективтарга көмө \ Хомуйда В. В. Илларионов, Л. Ф. Рожина. — Бэрдьигэстээх, 1992. — 39 с.
Улуу Москуба туһунан тойук; поэма \ Хомуйан онордо Д. С. Зверев. Художник Н. Игнатьев. — Дь., 1999. — 74 с.

Үйэлээх аата

Сунтаар улууһугар түмэл-дьиэ аһыллыбыт.
Сунтаар улууһун Элгээйи нэһилиэгэр фольклор түмэлэ 100 сааһын туоларыгар аһыллыбыта.
С. А. Зверев аата Саха государственнай үҥкүү театрыгар иҥэриллибит.
Сунтаар уулуссатыгар Сергей Зверев аата иҥэриллибит^[4] (1998)

Наҕараадалара уонна ытык ааттара

РСФСР культуратын үтүөлээх үлэһитэ^[5]
Саха АССР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ^[6]
Үлэ Кыһыл Знамятын уордьана^[7]

Быһаарыылар

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Исторический, культурологический журнал «Илин», № 2(21) — 2000: Его называли «Посланник небес»…
↑ Энциклопедия культуры и искусства Якутии. / Министерство культуры и духовного развития РС(Я). Сост. В.А. Босиков и соавт., 2011. 194 С.
↑ Национальная библиотека Республики Саха (Якутия): Илларионов В. В.: Сергей Зверев айар үлэтин олуктара Архыыптаммыт 2016, Балаҕан ыйын 14 күнүгэр.
↑ Сунтаар нэһилиэгин салалтатын 1998 сыл алтынньы 5 күнүнээҕи 164 №-дээх «Уулусса аатын уларытыы туһунан» Дьаһайыыта // Сунтаар сулуhа. — 1998. — Алтынньы 20 к."
↑ Указ Президиума Верховного Совета РСФСР // Соц. Якутия. — 1968. — 1 мая
↑ Указ Президиума Верховного Совета Якутской АССР // Соц. Якутия. — 1951. — 29 дек.
↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР // Соц. Якутия. — 1971. — 2 сент.

Кини туһунан

Айыылартан айдарыылаах: С. А. Зверев Кыыл Уолун туһунан ахтыылар\Хомуйан оҥордо В. В. Илларионов. — Дь.: Бичик, 2000—188 с.
Бугаев Н. И. Зверев Д. С. К вопросу о национальной специфике якутского поэтического творчества: На примере произведений С. А. Зверева — Кыыл Уола \инст. гуманитарных исследований РС(Я). — Якутск, 1999. — 33 с.

Сигэлэр

[ilin-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Исторический, культурологический журнал «Илин», № 2(21) — 2000: Его называли «Посланник небес»…

[2] Энциклопедия культуры и искусства Якутии. / Министерство культуры и духовного развития РС(Я). Сост. В.А. Босиков и соавт., 2011. 194 С.

[3] Национальная библиотека Республики Саха (Якутия): Илларионов В. В.: Сергей Зверев айар үлэтин олуктара Архыыптаммыт 2016, Балаҕан ыйын 14 күнүгэр.

[4] Сунтаар нэһилиэгин салалтатын 1998 сыл алтынньы 5 күнүнээҕи 164 №-дээх «Уулусса аатын уларытыы туһунан» Дьаһайыыта // Сунтаар сулуhа. — 1998. — Алтынньы 20 к."

[5] Указ Президиума Верховного Совета РСФСР // Соц. Якутия. — 1968. — 1 мая

[6] Указ Президиума Верховного Совета Якутской АССР // Соц. Якутия. — 1951. — 29 дек.

[7] Указ Президиума Верховного Совета СССР // Соц. Якутия. — 1971. — 2 сент.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]