КИИНЭ УЧУОНАЙА ДОЛЛУ

Степан Сивцев-Доллу — Былатыан Ойуу¬нускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата. СӨ үтүөлээх артыыһа, сахалартан киинэ искусствотыгар соҕотох наука кандидата. олоҕун олуктара: 1950 с. – Мэҥэ-Хаҥалас Доллу нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1968 с. – Төҥүлү орто оскуолатын бүтэрбитэ. 1969-1974 сс. – М. С. Щепкин аатынан театральнай училищены туйгуннук үөрэнэн бүтэрбитэ. 1994-1997 сс. – Саха циркэтин дириэктэрэ. Кытайдары кытта сибээһи олохтоон, саха искусствотын аан дойду эйгэтигэр таһаарбыта. 1998 c. – “Сахафильм” киностудия дириэктэрэ. Бүгүҥҥү күҥҥэ «Артек» норуоттар икки ардыларынааҕы лааҕыры кытта ыкса сибээһи олохтоон, аан дойду эйгэтигэр саха киинэтин эмиэ таһааран эрэр. Елена ПОТОЦКАЯ Доллуну кытта саха киинэтин индустрията сайдыытын туһунан кэпсэтиилэрэ. Киинэ устуута техническэй сайдыыны кытта ыкса сибээстээҕэ чахчы. Уопсайынан, аныгы сүүрээннэр бытааннык олоххо киириилэрэ сайдыыбытын аһара атахтыыр дуу диэн санаа үөскүүр. — Степан Николаевич, эн, талааннаах артыыс, айар үлэҕин ахтыбаккын дуо? — Ахтар соло суох. Киинэ уһуллуутун камераны сыбаайбаҕа санныларыгар сүгэ сылдьан уһулалларын курдук саныыллар. Бу олох атын хайысхалаах, өрүттээх, уустук үлэ. Бастаан киинэҕэ кэлэрбэр камера эрэ, туох эрэ, тугу да удумаҕалаппат киһи кэлбитим. Аны киинэни уһулуу Саха сиригэр быста мэлийэн эрэрэ. Михаил Ромм курдук улуу режиссердар кинигэлэрин ааҕан баран, саха киинэтэ төһө да кыһалҕалаахтык, база өттүнэн дьадаҥытык олорон, араас күчүмэҕэйдэри көрүстэр, үрдүк таһымҥа уһуллуохтаах диэн өйдүүбүн. Бу быраабыланы тутуһан, сүрдээх элбэх ыарахаттары да, үөҕүүлэри да, таҥнарыылары да көрсөн кэллим. Билигин саха киинэтин “бума”дииллэр даҕаны, бу көстүү икки өрүттээх. Киинэни сатаан уһулар буолбуттара буолуо эрээри, уус-уран таһым, тыас-уус, саҥа-иҥэ (звукорежиссура), дьүһүн-бодо (светокоррекция), кадр монтажтааһына – ким хайдах сатыырынан, туох техническэй кыахтааҕынан. Бу, биллэн турар, намыһах таһымнаах киинэлэр. Куттала баар, ону барытын норуот хайдах баарынан ылынар. «Киинэ маннык буолуохтаах» диэн өйдөбүлүнэн ол киинэлэргэ да үөрээхтиир. Көрөөччү киинэ ис эрэ хоһоонунан салайтарар, ханнык таһымҥа уһуллубутугар кыһаммат. Ол иһин, сүрүннээн, чэпчэки сюжеттаах, күлүүлээх, дириҥ интэриэһи тарпат киинэлэри оҥоро сатааһын үксээтэ. Биирдэ убайым Аркадий Новиков бокуонньук этэн турар: “Кылгас киинэлэрбин алаадьыны астыыр курдук дөбөҥнүк устар этим да, уопутуран баран, дьиҥнээх профессиональнай таһымнаах киинэни устаары гыннахха, наһаа эрэйдээх эбит”. — Онон, саха киинэтэ сайдарын туһугар… — Нанотехнологияны тутуһуохпутун наада. Компьютернай графикаттан саҕалаан, кыраҕы харахтаах оператордары, таҥан оҥоруу өттүгэр кыахтаах ыччаты, быһата, техническэй өттүнэн идэлэрин толору баһылаабыт анал үөрэхтээх дьон эрэ үрдүк таһымҥа эппиэттэһэр киинэни уһулаллар. — Оччотугар, “аныгылыы” санааҥ төрүтэ тугуй? — Айар бөлөх тендергэ кыттан, уһуллуохтаах киинэ бырайыагар бастаатаҕына, дуогабар түһэрсэн, киинэ уһуллуутун тэрийэн барыахтаахпыт. Аан дойдутааҕы киинэ индустрията бүтүннүү маннык хайысханан үлэлиир: «Голливудтан» саҕалаан “Мосфильмҥа” тиийэ. Киинэ уста кэлбит бөлөххө “Сахафильм” биир төһүү көмөлтөтө — техническэй каадырдары таба аттаран туруоруу уонна кинилэри техническэй сэбилээһин. Ити рельсэ, кыраан, уот-күөс, тыас-уус — итини барытын «Сахафильм» хааччыйыахтаах. Ханнык баҕарар судаарыстыбаҕа айар үлэһит гонорарынан хамнастанан олорор. Ыйдааҕы биир тэҥ хамнас (оклад) суох буолуохтаах. Өй үлэтин, талааҥҥын атыылаан төһөнү үлэлиигин да, оччону аахсыахтааххын. Оччотугар киинэ, испэктээкил таһымнара үрдүк, үп-харчы да кэмчилэнэр. Хамнас аахса олорон, айар үлэҕэ кыттыбат буолуу бүгүҥҥү күҥҥэ элбээтэ. — Аутсорсинг көрүҥэ ити тиийэн кэллэ дии… — Оннук. Ханнык баҕарар хайысхаҕа аустсорсинг олоххо киириитэ – бүгүҥҥү күн ирдэбилэ. Бу көрүҥү олоххо киллэрээрибин “сатаан салайбат” диэн үҥсүү «аһылыгынан» буоллум. Мин санаабар, аныгы олоҕу кытта тэҥҥэ хамсыахтаахпыт. Култуура тэрилтэлэригэр аутсорсины аан маҥнай мин киллэрбитим. Атын дириэктэрдэр, биллэн турар: “Кэлэктиип утары туруо”, — диэн куттаналлар. Мин онтон куттаммаппын. Баҕарбатарбыт да, олох хаамыыта оннук. Сахалыы эттэххэ, бэрди бэрт баһыйыахтаах. Оннооҕор вахтердарбын да ылан көрүөх. Бары бүлүтүөҥҥэ баран хаалаллар этэ. Үс тэрилтэбэр 12 вахтеру тутар этим. Бары хамнастаах, социальнай пакеттаах үлэһиттэр. Бүлүтүөҥҥэ бараллара олус хойуу. Биир вахтер хаалыар диэри эрэйдэнэҕин. Аутсорсиҥҥа ыыталаабытым кэннэ, олох атын хартыына. Хас үлэ күнүгэр турбуккунан хамнас ылаҕын. Аны ким да бүлүтүөҥҥэ барбат буолан хаалла. Билигин 12 киһи оннугар 6 киһи үлэлиир. — “Лена” кинотеатры былдьаһыыгыт ханна тиийдэ? Эмиэ бэрт айдааннаах кыһалҕа хайдах быһаарылынна? — Ити боппуруоска биир ыйдааҕыта бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Дьячковскайга киирэ сылдьыбытым. Ону миниистири кытта быһаарыахпыт диэбитэ да, билиҥҥээҥҥэ диэри уу-чуумпу. — Былдьаһыы төрүөтэ туохханый? — Ханнык баҕарар киностудиялар бэйэлэрэ көрдөрөр дьиэлээхтэр-уоттаахтар. “Лена” кинотеатры судаарыстыбаттан ылан баран, муниципальнай оҥороот, чааһынай оҥороору гыммыттара. Ону Вячеслав Штыров көмөтүнэн судаарыстыбаннай реестргэ хааллартарбытым уонна “Сахафильмҥэ” бэрдэрбитим. Онон, президеннээбит кэмигэр, Вячеслав Анатольевич саха киинэтэ сайдыытыгар сүҥкэн үтүөлээх киһи. Биллэн турар, ити кэнниттэн эмиэ үөҕүллүүгэ барбытым. Сиипсэп ”вотчина” оҥоһунна, байан-тайан бараары оҥостор дии саныыллар быһыылаах. Ырыынак үйэтигэр олоробут. Билигин кириисис бүрүүкээтэ диэн онно-манна үбү сарбыйыы буола турар кэмэ. Сотору олох да “бэйэҥ хаһан аһаа” диэхтэрэ. Наһаа элбэх култуура тэрилтэтэ баар. Түөрт уонча салайааччы муһуннахпытына, миниистир хоһугар баппат үлүгэрэ. Бу тэрилтэлэр бары илиилэрин тоһуйан олороллор. “Лена” кинотеатры ыллахпытына, үбүлээһин 50%-нын бэйэбит хомуйуо этибит. Оччоҕо бюджеттэн үбүлэнэр 28 мөл. солк. үппүтүттэн 14 мөл. солк. эрэ ылыахпытын сөп. Өскө салгыы сайдыы суолун тобуллахпытына, үбүлээһинтэн олох да аккаастаныахпытын сөп. Надежда ЛУКИНА, Булуҥ улууһун олохтооҕо, саха киинэтин сөбүлээн көрөөччү: — Саха киһитэ киинэ ис хоһоонун хайдах баарынан ылынар. Сорох аныгы режиссердар киинэ ис хоһоонун аһара уһатан-кэҥэтэн кэбиһэллэрэ салгытыылаах. Сахалар сайдыылаах киинэ индустриятыгар киирэ иликпит. Онуоха сөптөөх материальнай база суоҕа атахтыыр. Ол иһин, сүрүннээн, күннээҕи олоҕу көрдөрөр киинэлэр баһыйаллар быһыылаах.