Кипр

Кипр (грек. Κύπρος, түрк. Kıbrıs), официаллык Кипр Республиката (Κυπριακή Δημοκρατία, Kıbrıs Cumhuriyeti) диэн Сир ортотунааҕы байҕал илин өттүгэр баар арыы дойду. Грецияттан илин, Либантан, Сирияттан уонна Исраилтан арҕаа, Түркийэттэн соҕуруу уонна Згипеттан хоту баар.

Кипр Республиката Κυπριακή Δημοκρατία (Гректыы) Kypriakī́ Dīmokratía Kıbrıs Cumhuriyeti (Түрктүү)
Өрөгөй ырыата: Υμνος είς την Ελευθερίαν Ýmnos eis tīn Eleutherían Hymn to Liberty1
Location of  Кипр  (dark green) – on the European continent  (light green & dark grey) – in the European Union  (light green)
Киин куората (and largest city)		Никосия (Лефкосия, Лефкоша) 35°08′N, 33°28′E
Ил тыла		Грек, Түрк
Олохтоохтор ааттара		Киприоттар
Дьаhалтата		Республика
-	Президент	Димитрис Христофиас
Тутулуга суох буолуу		Холбоhуктаах Хоруоллуктан
-	Даатата	Атырдьах ыйын 16 1960
-	Тутулуга суох буолуу күнэ	Атырдьах ыйын 1
ЭУ кыттыыта		Ыам ыйын 1 2004
Иэнэ
-	Бүтүн	9,251 km² (167th) 3,572 sq mi
-	Уу (%)	negligible
Олохтоохторо
-	1.1.2008 census	794,600
-	Олохтоох чиҥэ	85/km² (85th) 221/sq mi
БИО (АКП)		2007 IMF estimate
-	Total	$21.400 billion (108th)
-	Per capita	$27,171 (31st)
БИО (номинал)		2007 IMF estimate
-	Total	$21.303 billion (88th)
-	Per capita	$27,047 (29th)
Дьини (2005)		29 (low) (19th)
КСИ (2007)		▲ 0.903 (high) (28th)
Валюта		Эуро2 (EUR)
Кэм зоната		EET (UTC+2)
-	Сайыҥҥы кэм	EEST (UTC+3)
Ил домен		.cy3
Телефон кода		+357
1	Also the national anthem of Greece.
2	До 2008, Кипр фунта.
3	The .eu domain is also used, shared with other European Union member states.

Кипрга хас сыл аайы 2.4 млн турист сылдьар. Уруккута Британия колонията этэ, 1960 с. тутулуга суох республика буолбута. Ыам ыйын 1 к. 2004 с. Эуропа Униятын кыттыылааҕа буолбута. Тохсунньу 1 к. 2008 с. эуро ил харчы быhыытынан ылыллыбыта.

Рельеф

Арыылаах улахан өттө хайалар быыстарынан дьарыктанар. Хотугулуу- илин өртүгэр хайа сыаба тайаан сытар. Арҕаа өртүттэн кэтитэ 15 км. илин диэкки 25-30 км. Арҕаа диэкки хайата кэтириир; арҕаа чыпчаала 1 тыһ. м. ордук үрдүк чыпчаала Акроманда (1023 м). Арыы соҕуруулуу- арҕаа өттө өрүс хочолорунан быһа охсуллубут Тродос киэҥ хайа маассатынан дьарыктанар. Ордук үрдүк чыпчаала манна сытар, Кипр саамай үрдүк чыпчаала — Олимпиада хайа (1951 м).

Сис ыккардыгар Нижнеяная, пологолмая тэллэх, нүөлсүтэр сирдэр икки ардыларыгар Акаки өрүс арҕаа уонна илин өрүстэр үрэхтэрин ардахтарыгар сытар. Месаория сложена морскими сложениями, особенно четвертого периода. Хайаларын тыалтан харыстыыр, бу дэхси климаттаах уонна Кипр олорор сирэ буолар. Сэлиэһинэй хонуулара манна дьэһимиэн ойуурдаах тыалар, туундара уонна апельсин мас сэбирдэхтэр, онтон Бэрдьигэстээххэ виноградник солбуһаллар.

Илин уонна соҕуруулуу- илин өттүгэр намтаан, Өлүөнэ өрүс кытылыгар сытар намталынан Аммохостос уонна Ларнак хомолоро сытар сирдэригэр барар. Контральт эрэ контральтынан кердеххе сөп: күөх тыалар уонна цитаралар куп-күөх өҥнөөх хойуу тордордоох, дьэрэкээн ковромнардаах, грецкэй эриэхэ-сиикэй туундараардаах, яхта - кыһыҥҥы муруннаах уонна Троодос хайаларын хараҕа суох бэргэһэлээх.

Ордук очуостаах, сорох сирдэринэн кумах пляжтар бааллар.

Климат

Субтропическай средиземноморскай.

Промышленность

Валовой национальнай бородууктаҕа промышленность өлүүтэ 18 % тэҥнэһэр. 1/3-промышленнай бородууксуйа сыанатын хостуур промышленноска уонна 2/3 — таҥастыыр промышленноска тэриллэр. Кыра тэрилтэлэр баһыйар. Ордук горнодобывающай промышленность үгүс бөдөҥ предприятиелара омук капиталыгар бас бэринэллэр (сүнньүнэн английскай). Алтан рудатын хостооһун (16,3 тыһ. т, металл, экспорга), тимир пириттар (57,6 тыһ. т, экспорга), хромиттар (41,3 тыһ. т), асеста (23,3 тыһ. т, экспорга), туус, гипс, мрамор. 2010 сылга хайа хостуур промышленноһын валовой бородууксуйатын кээмэйэ 90,4 мөл. евро,салааларга дьарыктаах буолуу-585 киһи.

Электростанцияны (уопсайа 204 тыһ. кВт кыамталаах электростанцияны (1971 с. 564 мөл. кВт) оҥорон таһаарыы (арыгыны оҥоруу — 49,4 тыһ. т, оливковой арыы — 1971 с., фрукта уонна оҕуруот аһын кэнсиэрбэлээһин уо. д. А), табах, тиэкис, кожево- атах таҥаһын оҥорон таһаарыы уо. д. А. Цемени оҥорон таһаарыы (303 тыһ. т 1971 с.), нефть переработкалыыр собуот. Сэппэрээк- идэтийбит производство (керамика, металл уо. д. А.).

Кипр промышленноһа экспортнай- ориентированнай салаалардаах. 2010 сылга экспорт уопсай кээмэйэ 475,4 мөл. евро- 20,7 %- нан элбэх. Атын дойдуга оҥоһуллар табаардар сүрүн бөлөхтөрө: фармацевтическай бородууксуйа, утах уонна ас- үөл, электроника, переработкалыыр промышленность, массыына уонна оборудование, металлар уонна химическэй салаа бородууксуйалара. Кипргэ, таҥас- сап, тирии оҥоһуктары уонна аксессуардары оңорор.