1960
Сыллар |
---|
1956 1957 1958 1959 — 1960 — 1961 1962 1963 1964 |
Уоннуу сыллар |
1930-с 1940-с 1950-с — 1960-с — 1970-с 1980-с 1990-с |
Үйэлэр |
XIX үйэ — XX үйэ — XXI үйэ |
1960 сыл.
Туох буолбута
уларытТохсунньу
уларыт- Тохсунньу 1 — "Мирнинский рабочий" хаһыат бастакы нүөмэрэ тахсыбыт. Мирнэй куоратыгар нуучча тылынан нэдиэлэҕэ түөртэ тахсар.
- Тохсунньу 19 — Дьоппуон уонна Америка Холбоһуктаах Штааттара Хардарыта куттал суох буолуутун туһунан дуогабар түһэрсибиттэр. Бу кыттыгастыы дуогабар билиҥҥээҥҥэ диэри күүһүгэр сылдьар.
- Тохсунньу 22 — Билиҥҥи Мирнэй улууһун хоту өттүгэр Сохсолоох үрэҕэр «Айхал» диэн ааттаммыт кимберлиит туруупката булуллубут. Кэлин манна Айхал бөһүөлэгэ тутуллубута.
- Тохсунньу 23 — Океанологтар Жак Пикар уонна Дон Уолш «Триест» диэн батискаф иһигэр олорон Чуумпу далайга баар Мариана суолаҕар рекорд буолбут 10916 м дириҥҥэ түспүттэр.
- Тохсунньу 25 — ССРС-ка ГУЛАГ (Главное управление исправительно-трудовых лагерей, трудовых поселений и мест заключения) сабыллыбыт.
Олунньу
уларыт- Олунньу 8 — Голливудка «Айхал аллеятыгар» бастакы 8 сулус олордуллубут.
- Олунньу 13 — Франция ядернай дэлби тэптэрии тургутуутун оҥорон, ядернай сэрии сэптээх төрдүс дойду буолбут.
- Олунньу 25 — Владимир Монастырев — 2003 сылтан Гуманитарнай чинчийии институутугар саха тылын быһаарыылаах тылдьытын секторын сэбиэдиссэйэ (2010 сылтан — лексикография сектора), филология билимин хандьыдаата.
Кулун тутар
уларыт- Кулун тутар 10 — Канаада индеецтэрэ куоластыыр быраабы ылбыттар.
- Кулун тутар 13 — "Эдэр коммунист" хаһыат сүрүн эрэдээктэринэн Дмитрий Пухов анаммыт.
Муус устар
уларыт- Муус устар 21 — Бразилия саҥа киин куоратынан онно анаан тутуллубут Бразилиа буолбут. Куорат түөрт сыл иһигэр архытыактар Оскар Нимейра салалтатынан тутуллубута
Ыам ыйа
уларыт- Ыам ыйын 4 — ССРС-ка харчыны уларытыы туһунан уураах ылыныллыбыт. Ол уурааҕынан саҥа 1961 сылтан саҥа солкуобай олоххо киирбит. "Урукку" 10 солкуобай биир саҥа солкуобайга тэҥнэспит.
- Ыам ыйын 22 — "Улуу Чиили сирин хамсааһына" — 9.5 магнитудалаах аан дойду историятыгар саамай модун күүстээх сир хамсааһына буолбут. Мантан үөскээбит цунами Соҕуруу Америка кытылыттан Чуумпу акыйаан бары муннугар диэри тиийбит.
- Ыам ыйын 27 — Туурсуйаҕа байыаннай переворот буолбут.
Бэс ыйа
уларыт- Бэс ыйын 8 — Лев Троцкайы өлөрбүт Рамон Меркадер Кириэмилгэ Сэбиэскэй Сойуус дьоруойун сулуһун туппут.
- Бэс ыйын 19 — Тустуук, хапсаҕайга икки төгүллээх өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ Үөгэн нэһилиэгиттэн төрүттээх Михаил Толбонов Томпо оройуонун спартакиадатыгар кыайбыт.
- Бэс ыйын 22 — ССРС уонна Кытай официальнайдык сыһыаннарын быспыттар. Бу иннинэ ССРС хомуньуус баартыйатын баһылыга Никита Хрущёв Кытай хомуньуус баартыйатын баһылыган Мао Цзэдуну сталинист диэн ааттаабыта, ынарааҥҥыта Хрущебу ревизионист диэбитэ.
От ыйа
уларыт- От ыйын 12 — «Орлёнок» диэн РСФСР сүрүн пионер лааҕыра олохтоммут.
Атырдьах ыйа
уларыт- Атырдьах ыйын 3 — Нигер Францияттан тутулуга суох буолбут.
- Атырдьах ыйын 19
- Свердловскай аттыгар суулларыллыбыт АХШ U-2 үспүйүөн сөмүлүөтүн лүөччүгэ Фрэнсис Пауэрс сууттаммыт, уон сыл хаайыыга ууруллубут.
- «Спутник-5» космос хараабыла арбыытаҕа тахсыбыт. Бу хараабылынан Белка уонна Стрелка диэн ыттар куйаарга көппүттэр уонна этэҥҥэ Сиргэ төннүбүттэр. Куйаартан тыыннаах төннүбүт бастакы харамай буолбуттар.
- Атырдьах ыйын 20 — Космостан аан бастаан тыыннаах харамайдар — Белка уонна Стрелка диэн ыттар — этэҥҥэ төннөн кэлбиттэр.
- Атырдьах ыйын 25
- Римҥэ XVII Олимпиада саҕаламмыт.
- ССРС Кытай салайааччыьын Мао Цзэдуну догматизмҥа буруйдаабыт.
- Атырдьах ыйын 30 — Татаар бэйиэтин Габдуллаа Тукаай Казань куоракка туруоруллубут мэҥэтэ РСФСР култуурунай баайын эбийиэгинэн биллэриллибитэ.
Балаҕан ыйа
уларыт- Балаҕан ыйын 10 — XVII сайыҥҥы Олимпийскэй оонньууларга марафоҥҥа сенсациялаах кыайыыны атах сыгынньах сүүрбүт Эфиопия спортсмена Абебе Бикила ылбыт. Кини "хара Африкаттан" сылдьар бастакы олимпийскай чөмпүйүөн буолбута.
- Балаҕан ыйын 14 — Ньиэп экспорттыыр дойдулар организациялара (ОПЕК) төрүттэммит. Онно киирбиттэр: Ирак, Иран, Кувейт, Сауд Арабията уонна Венесуэла. Организация сүрүн сыала-соруга — ньиэп сыанатын хонтуруоллааһын.
- Балаҕан ыйын 24 — Аан дойдуга бастакы атомнай авианосец USS Энтерпрайз ууга түһэриллибит. Билигин маннык авианосецтар АХШ аан дойду далайыгар баһыйар күүс буоларын хааччыйаллар.
- Балаҕан ыйын 26 — Куба баһылыга Фидель Кастро ХНТ устуоруйатыгар саамай уһун тылы эппит — 4 чаас 29 мүнүүтэ.
Алтынньы
уларыт- Алтынньы 12 — ССРС баһылыга Никита Хрущев ХНТ-га аатырбыт тыл этиитэ. Филипиин этиитин утары саҥара туран, уутугар-хаарыгар киирэн, бачыыҥкатын устан остуолу тоҥсуйбут.
- Алтынньы 31 — Бүлүү өрүһүгэр ГЭС тутуллан бүппүт.
Ахсынньы
уларыт- Ахсынньы 14 — ЮНЕСКО Үөрэҕирии эйгэтигэр дискриминацияны утары охсуһуу туһунан конвенцияны ылыммыт.
Төрөөбүттэр
уларыт- Романова Евдокия Петровна - саха живописеһа
- Сабырык (Родионов Константин Константинович) - Мэҥэ-Хаҥалас биллиилээх кыраайы үөрэтээччитэ
- Тохсунньу 2 — Ариадна Борисова — суруйааччы, тылбаасчыт, СӨ култууратын туйгуна.
- Тохсунньу 11 — Готовцева Лина Митрофановна — сомоҕо домохтору үөрэтэр саха лингвист учуонайа, филологическай билим кандидата.
- Тохсунньу 26 — Нина Васильева — Саха Сирин норуоттарын култуураларын уонна итэҕэлин устуоруйатыгар биллибит специалист, устуоруйа билимин хандьыдаата.
- Олунньу 1 — Афанасий Егоров — «Күөх өрөспүүбүлүкэ» уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта, хас да «Эксмо» кыһаҕа тахсыбыт кинигэлэрдээх суруйааччы.
- Олунньу 25 — Монастырев Владимир Дмитриевич — филология билимин кандидата.
- Кулун тутар 3 — Петр Баснаев — П. А. Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын артыыһа, тыйаатыр уонна киинэ артыыһа.
- Кулун тутар 27 — Баснаев Петр Николаевич — П. А. Ойуунускай аатынан Саха академическай театрын артыыһа, театр уонна киинэ артыыһа
- Муус устар 1 — Сергей Семенов, Эдьигээҥҥэ — гепатиттары чинчийэр учуонай, мэдиссиинэ билимин дуоктара.
- Муус устар 11 — Попова Лилия Леонидовна - саха живописеһа.
- Муус устар 23 — Христофорова-Сидельникова Матрёна Иннокентьевна — П. А. Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын артыыһа.
- Муус устар 28 — Избекова Евдокия Игнатьевна — филология билимин кандидата.
- Бэс ыйын 16 — Быганова Вера Ивановна — филология билимин хандьыдаата.
- Атырдьах ыйын 3 — Александр Борисов (2019 өлб.) — СӨ судаарыстыба уонна түмэт дьайыксыта, П.И. Дудкин аатынан СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, СӨ сибээһин үтүөлээх үлэһитэ.
- Балаҕан ыйын 2 — СӨ үтүөлээх бырааһа, РФ дорубуйатын харыстабылын туйгуна Инна Мулина.
- Балаҕан ыйын 3 — Роман Готовцев — норуот маастара, норуоттар ыккардыларынааҕы кылаастаах хомус ууһа.
- Балаҕан ыйын 3 — Наталья Охлопкова — СӨ үтүөлээх экэнэмииһэ, СӨ НА акадьыамыга, РАЕН акадьыамыга, экэниэмикэ билимин дуоктара.
- Балаҕан ыйын 8 — Василий Нестеров — СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, СӨ үөрэҕириитин туйгуна.
- Балаҕан ыйын 9 — Ермолаев Семен Никонович (Сиэн Өкөр) — драматург, киносценарист, суруйааччы, суруналыыс.
- Алтынньы 27 — Валерий Шадрин — эбэҥки бастакы композитора, СӨ үтүөлээх диэйэтэлэ, СӨ култууратын туйгуна.
- Алтынньы 30 — Диего Марадона — Аргентина футболиһа уонна тренерэ, аан дойду чөмпүйүөнэ (1986).
- Ахсынньы 18 — Валерий Луковцев — өр сыллар тухары (2020 сылга диэри) «Бичик» кинигэ кыһатын сүрүн эрэдээктэрэ, Баайаҕа нэһилиэгин (Таатта улууһа), Мэҥэдьэк нэһилиэгин (Ньурба улууһа) уонна Таатта улууһун Ытык киһитэ.
Өлбүттэр
уларыт- Муус устар 7 — Дмитрий Гулиа (1874 төр.), Абхазия народнай бэйиэтэ, абхаз литэрэтиирэтин төрүттээччи.
- От ыйын 27 — Носов Михаил Михайлович (1887 — 1960), Саха норуодунай худуоһунньуга, чинчийээччи-этнограф.
- Балаҕан ыйын 9 — Решетников Петр Михайлович (11.06.1915—09.09.1960) — Саха театрын артыыһа, киинэ артыыһа.
- Балаҕан ыйын 22 — Архип Кудрин — Абаҕыыныскай — саха бэйиэтэ, тылбаасчыт.
- Балаҕан ыйын 29 — Тыко Вылка (нууччалыы аата — Илья Константинович Вылка) — дьураак (ненец) худуоһунньуга, кэпсээнньитэ, литератууратын төрүттээччитэ, салайааччы, уопсастыбаннай диэйэтэл.