1962

1962 сыл.

Туох буолбута

Сыл саҥатыгар ССКП КК идеологияҕа сэкиритээрэ Михаил Суслов саха литэрэтиирэтигэр үөскээбит уустук балаһыанньаны үөрэтэ 7 киһилээх хамыыһыйаны Дьокуускайга ыыппыт. Бу хамыыһыйа үлэтин түмүгэр 1952 сыл олунньу 6 күнүгэр тахсыбыт Саха сирин обкуомун уурааҕа олоҕо суоҕун быһаарбыта, Георгий Башарин кэнсиэпсийэтин өйөөбүтэ. Онон обкуом олунньу 16 күнүгэр мунньахтаан Семен Борисов алҕаһын көннөрөргө уураахтаабыта.

Олунньу

• Олунньу 7 — Холбоһуктаах Штааттар Кууба экэниэмикэтин блокаадатын саҕалаабыттар.
• Олунньу 16 — Саха сирин обкуомун бюрота бэйэтин сабыылаах мунньаҕар бастакы сэкиритээр Семен Борисов литэрэтиирэҕэ сыанабыллара алҕастааҕын, 1952 сыллаахха тахсыбыт суруйааччылары уонна учуонайдары омугумсуйууга буруйдуур уураах омсолоох содулун көннөрөр туһунан, учуонай Георгий Башарин кэнсиэпсийэтэ сөптөөҕүн бигэргэтэр уурааҕы ылыммыт. Бу иннинэ ССКП Киин кэмитиэтин хамыыһыйата Москубаттан кэлэн бу боппуруоһу быһаарыыга Дьокуускайга үлэлээбитэ.
• Олунньу 20 — Америка бастакы астронава Джон Гленн орбитаҕа тахсыбыт уонна 4 чаас 55 мүнүүтэ иһигэр Сири үстэ эргийбит.

Муус устар

• Муус устар 20 — Дьокуускайга төрөөбүт суруналыыс, чинчийээччи, соторутааҕыта хаайыыттан босхоломмут Клиорина Ираида "Кыым" хаһыакка аатырбыт Мытыйыкы уус туһунан "Л.Н. Толстой мэтириэтин көрдөөһүн" диэн ыстатыйатын бэчээттэппит.
• Муус устар 26 — Британия бастакы «Ариэль-1» диэн спутнигын космоска таһаарбыт.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 1 — ССРС-ка эт, үүт уонна сымыыт сыаната 25-30% үрдэтиллибит.
• Бэс ыйын 2 — Новочеркасскай куоракка сыананы үрдэтиини утары күргүөмнээх хаамыыны(демонстрация) ытыалаабыттар. Бу кэмҥэ ССРС-ка ас-үөл тиийбэт түгэнэ буола сылдьыбыта, Хрущев аан бастаан кыраныысса таһыттан бурдугу атыылаһарга күһэллибитэ. Мантан сылтаан сыана үрдээбитэ. Холобур эт сыаната ортотунан 31%. Ытыалааһын кэмигэр 24 киһи уулуссаҕа өлбүтэ, ол иһигэр тааҥкалары, саллааттары көрө тиийбит оҕолор. Өссө сэттэ киһини суут бириигибэринэн ытан өлөрбүттэрэ.. Бу быһылаан кистэммитэ, бэчээккэ 90-с сс. эрэ кэпсээбиттэрэ. Өссө элбэх, баҕар тыһыынчаннан киһи өлүөҕүн генерал Шапошников бирикээһи толорботоҕо абыраабыта: "Тааҥканнан атаакалыырга иннибэр өстөөҕү көрбөппүн" — диэбитэ уонна саллааттартан ботуруоннарын хомуттаран ылбыта. Кэлин генералы бу түбэлтэ туһунан суруйааччыларга сурук суруйбутун иһин "антисоветскай пропагандаҕа" күтүрээн холуобунай дьыала тэрийэ сылдьыбыттара.

• Бэс ыйын 10 — ССКП КК президиума Куубаҕа сэбиэскэй ракеталар баазаларын олохтуур туһунан быһаарыы ылбыт («Анадырь» эпэрээһийэ).

• Бэс ыйын 25 — АХШ-ка Үрдүкү суут оскуолаларга булгуччулаах малыыппаны ааҕыы Конституцияҕа сөп түбэспэтин туһунан быһаарыы таһаарбыт.

От ыйа

• От ыйын 10 — Бастакы коммерческай сибээс спутнига «Телстар» куйаарга тахсыбыт. «Телстар» 60 ханаалынан төлөппүөн сибээһин эбэтэр 1 телевидение ханаалын трансляциятын хааччыйар кыахтааҕа.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 9 — бэрэпиэссэр Евсей Либерман дойду сүрүн хаһыатыгар "Правдаҕа" экэниэмикэ мөккүөрүн саҕалаабыт. Бу мөккүөр түмүгүнэн Сэбиэскэй Сойуус экэниэмикэтин реформатын торума оҥоһуллубута, Хрущев былаастан туоратыллыбытын кэннэ 1965 сыллаахха олоххо киирэн барбыта.

Алтынньы

• Алтынньы 5 — Улуу Британияҕа "Битлз" бөлөх бастакы хит ырыата тахсыбыт — Love Me Do (ааҥыл. «Таптаарыый миигин»).
• Алтынньы 6 — «Доктор Ноу» диэн Джеймс Бонд спецагент туһунан бастакы киинэ премьерата буолбут.
• Алтынньы 14 — АХШ разведчик сөмүлүөтэ Куубаҕа сэбиэскэй баллистическэй ракеталары туруора сылдьалларын хаартыскаҕа түһэрбит, мантан сылтаан кириисис саҕаламмыта, аан дойду үһүс сэриитэ буола сыспыта.
• Алтынньы 20 — Гималай хайаларыгар кыраныысса мөккүөрүттэн сылтаан Кытай Ииндийэҕэ саба түспүт, биир ыйдаах Кытай-Ииндийэ сэриитэ саҕаламмыт. Үрдүк хайалардаах, хаҕыс килиимэттээх сиргэ буолбут кыргыһыыларга Кытай кыайбыт.
• Алтынньы 22 — Кариб кириисиһин кэмигэр АХШ бэрэсидьиэнэ Джон Кеннеди Куубаны байҕалтан уонна салгынтан блокадалыырга дьаһайбыт. Төрүөтүнэн Куубаҕа сэбиэскэй ракеталар баалларын аэрофотосъемка көмөтүнэн булуулара буолбута. Бу күннэргэ буолбут кириисис, ССРС уонна АХШ утарыта туруулара, аан дойдуну ядернай сэриигэ тиэрдэ сыспыта. Тиһэҕэр, кириисис сымныырын туһугар Сэбиэскэй Сойуус ракеталарын Куубаттан таһаарбыта, оттон АХШ эмиэ бэйэтин ракеталарын Турцияттан уонна Италияттан таһаартаабыта.
• Алтынньы 27 — Карибскай кризис: АХШ U-2 разведкалыыр сөмүлүөтүн Кууба үрдүнэн көтөн истэҕинэ суулларбыттар, лүөччүк өлбүт. Бу «Хара субуота» диэн ааттаммыт күн — 1962 сыл алтынньы 27 — аан дойду ядернай сэриигэ саамай чугаһаабыт күнүнэн ааҕыллар.

Сэтинньи

• Сэтинньи 4 — Саха сирин эпииригэр аан бастакы телевизионнай ойуу бэриллибит.

Ахсынньы

• Ахсынньы 17 — Никита Хрущев сэбиэскэй интэлигиэнсийэни кытта көрсүбүт (300-кэ киһи иһигэр Саха сирин суруйааччыларын сойууһун бэрэстээтэлэ Сэмэн Данилов баара). Дойду салайааччыта айар дьоҥҥо ускуустуба оруолун хайдах көрөрүн тиэрдэ сатаабыт.
• Ахсынньы 25 — Сэбиэскэй Сойуус ядернай сэрии сэбин сир үрдүгэр тиһэҕин дэлби тэптэрбит. 1963 сыллаахха сөбүлэҥинэн сир үрдүгэр, ууга уонна салгыҥҥа дэлби тэптэрии бобуллубута.

Төрөөбүттэр

• Сидоров Олег Гаврильевич — суруналыыс, 1992—2001 сс. Саха Өрөспүүбүлүкэтин суруналыыстарын Сойууһун бэрэссэдээтэлэ.

• Тохсунньу 17 — Джим Керри — Канада-Америка артыыһа, комига, сэнэрииһэ, продюсера.
• Тохсунньу 31 — Алексей Миллер — 2001 сылтан Газпром бырабылыанньатын бэрэстээтэлэ.

• Олунньу 27 — Сергей Колодезников — этнограф учуонай, устуоруйа билимин хандьыдаата.

• Кулун тутар 25 — Евдокия Иринцеева - Огдо — суруйааччы, суруналыыс, суруналыыстыкаҕа СӨ судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, СӨ үтүөлээх үлэһитэ.
• Кулун тутар 29 — Дьокуускайга Александр Подголов — Саха сирин бэлиитигэ, түмэт дьайыксыта.

• Муус устар 5 — Кирсан Илюмжинов, Калмыкия бэрэсидьиэнэ (1995—2010), ФИДЕ бэрэсидьиэнэ (1995—2018).
• Муус устар 10 — Валентина Чиркова — саха эстрадатын артыыһа, СӨ үтүөлээх артыыһа.

• От ыйын 3 — Том Круз, киинэ артыыһа, режиссёр, продюсер, «Көмүс глобус» бириэмийэ үстэ анаммыт киһитэ.

• От ыйын 9 — бэйиэт, суруйааччы, суруналыыс Арчылан.

• От ыйын 19 — Пестряков Иннокентий Юрьевич (19.07.1962—06.05.2004) — саха худуоһунньуга.
• Атырдьах ыйын 21 — Винокурова Людмила Егоровна - историческай билим кандидата.
• Балаҕан ыйын 10 — Аржаков Никита Иннокентьевич - СӨ ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ.
• Сэтинньи 19 — Надежда Данилова — саха тылыгар солбуйар ааты, морполуогуйа уонна сиинтэксис боппуруостарын чинчийэр саха учуонайа, филология билимин дуоктара.
• Ахсынньы 8 — Васильева Римма Иннокентьевна — филология билимин кандидата,
• Ахсынньы 23 — Аммаҕа Олег Сидоров — Амгинскай — суруналыыс, суруйааччы, публицист, чинчийээччи, ХИФУ суруналыыстыка хаапыдыратын сэбиэдиссэйэ, «Илин» сурунаал тутаах эрэдээктэрэ, СӨ Духуобунаһын Акадьыамыйатын чилиэнэ, 2015 сыллаахтан СӨ суруйааччыларын ассоциациятын бэрэстээтэлэ.

Өлбүттэр

• Тимофеев-Теплоухов Иннокентий Гурьевич (1869 - 1962), аатырбыт олоҥхоһут.
• Тохсунньу 27 — Григорян Грант Арамович, композитор, Саха АССР искусствотын үтүөлээх диэйэтэлэ.
• Сэтинньи 25 — Ионова Ольга Всеволодовна (07.11.1911, Киев – 25.10.1962), сахаҕа бастакы учуонай-историк дьахтар. Биллэр олоҥхоһут
• Ахсынньы 8 — Тарскай Николай Николаевич (1924—1962) — Саха Сиригэр маассабай физкультураҕа хамсааһынын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ