Кылыс

Кылыс — охсор, анньар уонна быһар биилээх сэрии сэбэ. Тутаахтаах метал уhун кырбаhа. Аан дойду элбэх цивилизацияларыгар баар.

Саха кылыһа биитин тимирэ 90-116 см, угун уһуна 17 см кэриҥэ. Саха сиригэр баара-суоҕа 5 эрэ кылыс көстүбүтэ (Уус Алдан, Кыһыл Кырдал, 1985 с; Үөһээ Бүлүү, Нам, 1963 с.;…) Мантан 2 кылыс биитин оҥоһуута батас биитин курдук муннуктуу синньээн тахсар, 3 кылыс биитэ муннуга суох уһугар сыыйа тахсар. Балартан батастыы (ортотуттан ыла эмискэ синньиир) бии-лээх 2 кылыһы чинчийээччилэр түҥ былыргы кылыстарынан ааҕаллар.

Кылыһы аттаах киһи кыайан туттар кыаҕа суох. Кылыһы ыарахана, улахана бэрдин иһин сатыы сылдьар киһи икки илиитинэн эрэ туттар кыахтаах. Кытайдарга эмиэ кылыс курдук «дадао» диэн 1,5-2 м уһуннаах, ыарахан ыйааһыннаах сэрии сэптээхтэр. Дадаонан куйахтаах аты ортотунан быһа охсон кэбиһиэххэ сөп үһү. Сэрэйдэх-хэ, кылыс сэриигэ эмиэ итинник туттуллубут буолуохтаах.

Кылыс түүр омуктарга «кылыч», «клыч», «кылыш» диэн ааттанар. Хакастарга «хылыс» диэн аатыран сүрүн сэрии сэбэ буола сылдьыбыт. Туроктарга эмиэ «килич» диэн янычардар саабылалара баар этэ. Киһи дьиибэргии истэрэ баар — ыраахтааҕы казактара «клыч» диэн саабыланы ааттыыллар эбит. Манна таарыйан эттэххэ, «саабыла» диэн эмиэ төрүкү түүр тыла сылдьар.

Өссө маны көр

Бу туһунан манна ааҕыахха уонна билиэххэ сөп

Ф. Ф. Васильев, «Военное дело якутов» — Якутск, 1995. — 225 с;
А.Кривошапкин-Айыҥа, «Союзником парфян в одно время было государство Сахастан» ыстатыйа — «Илин» сурунаал, 6№ 2006;
В. В. Попов, «Батыйа сэрии сэбэ дуу, туттар тэрил дуу?» ыстатыйата;
Емельян Ярославскай аатынан Дьокуускайдааҕы кыраайы үөрэтэр музей фондата;
Майа музейын фондата.

Туһаныллыбыт сирэ

Саха сэриигэ туттар биилээх сэптэрэ, П. Иванов, «Хатан» сурунаал, ыам ыйа-бэс ыйа, 2009 с., 3(6)№