Прынцыасса

Гиппократ

Гиппократ – биллиилээх быраас, эмчит уонна философ. Историяҕа “Медицина аҕата” диэн киирбитэ.

Төрөөбүт сыла  ~460 с. б.э.и

Төрөөбүт сирэ   Кос арыы

Өлбут сыла        ~370 с. б.э.и

Гиппократ историйескай личность боларынан биллэр. Платон уонна Аристотель ахтыыларыгар “Улуу быраас - Асклепиад” диэн тубэһэр. Хомуллубут “Гиппократовскай корпус” диэҥҥэ 60-та тахха медицинскэй трактаттара медицинэ практика уонна наука быһыытынан сайдыытыгар улахан сабыдыалы туһалаабыттара.

Гиппократ аата быраас быһыытын, үрдүк сигили көстүүтүн кытта өйдөбул сибээстэниллэр. Гиппократ андаҕара быраас бэйэтин практическай үлэтин төрүт суолталаах ылыммыт санааларын тутар. Андаҕар быраас дипломун ылыытыгар этиллэрэ үгэс буолбут.  

Гиппократ олоҕун кэпсээнэ (биографията)

Гиппократ олоҕун туһунан кэпсээннэр олус атын атыттар уонна толорута, сибээһэ суохтар. Бу (билиҥҥи) күннэргэ Гиппократ олоҕун уонна үөскээһинин туһунан сиһилии кэпсиир хас да төрүт баар. Ол онно киирсэллэр:

·       Гиппократ өлбүтүн кэннэ 400-чэ сыл буолан баран төрөөбут Римскэй быраас Соран Эфесский үлэлэрэ.

·       X үйэ Византийскай дьүүллээһин энциклопедическэй тылдьыта.

·       Византийскай поэт уонна тыл тутулун үөрэтээччи Иоанн Цец айымньылара.

Гиппократ туһунан сведениялар Платон, Аристотель уонна Гален үлэлэригэр түбэһэллэрэ.

Номох быһыытынан, Гиппократ аҕатынан древнегреческэй медицинэ таҥаратын Асклепий, ийэтинэн Геракл көлүөнэтэ.?

Ол да буоллар ити иһитиннэрии? чахчы буолара саарбах, ол эрээри кини Гиппократ Асклепиаттар төруттэригэр киирсэрин туоһулуур. Асклепиаттар медицина таҥаратыттан төрүттээх быраастар династиялара буолаллар.

Гиппократ 460 с. б.э.и Эгейскэй муора илин өттугэр Кос арыыга төрөөбутэ. 

Гиппократ үөрэтиитэ

Гиппократ ыарыы таҥаралар орооһууларын итэҕэйэр үгэһи утаран, айылҕа дьайыытыттан үөскүүрүн аан бастакыннан үөрэтээччилэргэ киирсэр. Кини медицинаны туспа наукаҕа өлүүлээн, итэҕэлтэн арааран, историяҕа “медицина аҕата” буолан киирбитэ. Корпус айымньыларыгар аан бастакы “ыарыы историятын” инники дүһүннэрэ – ыарыы хайдах баран иһэрин ойуулааһын баара.   

Былыргы Грецияҕа Гиппократ саҕана өлүгү аһан көрүү бобуулаах этэ. Онон сибээстээн быраастар анатомия уонна физиология өттугэр көтумэх (үрдүнэн) билиилээхтэрэ. Ону тэҥэ ол кэмҥэ икки күрэхтэһэр оскуола баара – Косскай уонна Книдскай. Книдскай оскуола бэйэтин болҕомтотун сибикини (лэри) араартаан, ол онтон тэбинэн эмтээһини аныырга түмпүтэ. Косскай оскуола ыарыы төрүөтүн буларга дьулуһара. Гиппократ Косскай оскуола үөрэнээччилэригэр киирсэр. Эмтээһин ыарыһаҕы кэтээн көрүүттэн, организм бэйэтэ ыарыыны кыайарын курдук анаан сиэри тэрийэртэн турара. “Куһаҕаны оҥорума” (“буортулаама”) диэн этии бу мантан кэлбит (үөскээбит).  

Темперамент

Медицинэ Гиппократка темперамен үөрэтиитин айааһынын иһин эбээһинэй. Кини үөрэтиитинэн, уопсай киһи быһыыта организмҥа эргийэр 4 суок хабааннаһыыларыттан тутулуктаах. Хаан, үөс, хара үөс уонна чалахай.

·       Үөс баһыйыыта киһини уолҕамчы оҥорор – холерик.

·       Чалахай баһыйыыта киһини холку уонна бытаан оҥорор – флегматик.

·       Хаан баһыйыыта киһини сылбырҕа уонна көрдөөх оҥорор – сангвиник.

·       Хара үөс баһыйыыта киһини санаарҕаабыт уонна куттамсах оҥорор – меланхолик.

Гиппократ айымньыларыгар сангвиниктар, холериктар, флегматиктар уонна олус көтүмэхтик меланхоликтар ойуулааһыннара баара. Киһи этин тутулугун уонна сигилигин быһыытын араарааһын практическай суолталаах эбит: көрүҥү олохтооһун диагностиканы (чуолкайдыыр ньыманы) уонна ыарыһахтары эмтиир ньыманы кытта ыпсары сибээстэниллэрэ, Гиппократ этэрин курдук хас биирдии көрүҥ туһааннаах ыарыыга ылларымтыа. 

Ыарыы устуутун кэрдиистээһин

Гиппократ өҥөтунэн өссө буолар араас ыарыы ааһан иһэрин кэрдиистээһинин быһаарыыта. Саамай кутталлаах кэминэн, Гиппократ быһыытынан, буолар «кризис» (“мүлчүргэннээх кэм”). Кризис кэмигэр киһи өлөр ол эбэтэр, айылҕа процесстара хотоллор, кэнники кини туруга тупсуура. Араас ыарыыларга кини туспа араарара мүлчүргэннээх күннэри – ыарыы саҕаланыытын күннэрэ, кризис олус кутталлаах уонна буолуон сөптөөх кэмэ. 

Ыарыһахтары чинчийии

Ыарыһахтары чинчийии ньыматын ойуулааһын – пальпация уонна аускультация. Гиппократ  таһаарыылар (сил, иик, ...) майгыларын сиһилии үөрэтэрэ. Ыарыһаҕы чинчийиигэ пальпация, аускультация, пальпация ньымаларын туттара, биллэн турар олох былыргы көрүҥүнэн. 

Хирургияҕа кылаата

Гиппократ өссө биллэр былыргы кэм уһулуччулаах хирурга боларынан. Кини айыыларыгар ойууланыллаллар кэлгиэ уураһын, тостууну уонна бүлгүрүйүүнү ууннарыы ньыматынан уонна анал аппарааттар көмөлөрүнэн эмтээһин.

Ол таһынан, Гиппократ хирург эпирээссийэ кэмигэр ханан-хайдах туруохтааҕын, илиитин балыһыаньатын, туттар сэптэрин оннулааһынын, сырдатыытын быраабылаларын олус чуолаан ойуулаабыта.  

Быраас Гиппократ өйдөбүлүгэр

Гиппократ быһыытынан, быраас үлэҕэ баҕалаах тустаах, тупсаҕай уонна чэбэр тас көрүҥнээх, куруук идэтин сайыннаран иһэр, дьоһуннаах, сэргэх, ыарыһах эрэниитин (итэҕэлин) ситиһэр, эрэйдэниитин өйдүүр,  врачебнай кистэлэҥи тутуһар буолуохтаах.                                                                           

Ссылкалар

http://www.radiovesti.ru/articles/2012-09-22/fm/67215

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B8%D0%BF%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%82