Tanyysha a

        Оҕолорго сэллиги хайдах сэрэтиэххэ сөбуй

Киһи ордук үксүн оҕо эрдэҕинэ сэлликэ сыстара уонна аан бастаан ыалдьара биллэр. Биһиги билэрбитинэн, сааһын сиппит киһи сэлликтэн ыалдьар формалара ити киһи организмыгар өрдөөҕүттэн иҥэн сылдьар эбэтэр сана сыстыбыт сэллик ыарыытын өрө көбүүтүнэн буолаллар. Онон сэллик кытта охсуһууга, оҕолор сэлликкэ ылларбытарыгар сэрэтиигэ (профилактикаҕа) даҕаны, син ол курдук сэллиги эмтээһиҥҥэ даҕаны бары наадалаах дьаһаллары туттан туран, бары кыһамньыны оҕолорго ууруллуох тустаах

.

Сэлликкэ сыстыы тахсар төрдө

Сэлликкэ сыстыы тахсар төрдө - сэллик үөнэ-көннөрү хараҕынан киһи көрбөт микроба буолар, ол кини бэйэтин свойстватынан уонна оҕо организмар киирэр да араас кыыбаҕатынан кутталаах уонна үлүгэрдээх. Быраабыла курдук, оҕо доруобай төрүүр уонна кини ийэтин иһиттэн тахсан баран, атыннык эттэххэ төрөөн баран, сэлликкэ сыстар. Оҕо ыарыһах киһиттэн эбэтэр сэллик ыарыылаах сүөһү үрүҥ аһыттан сыстар. Сүөһү эмиэ сэлликкэ сыстан ыалдьара биллэр, итинник сүөһү эмиийигэр, үөн курдук, быдьыныыттар тахсаллар. Ынаҕы ыатахха ол быдьыныыттан сэллик үөннэрэ үүккэ түһэллэр, ол үүтү, ол үүт күөрчэҕин уонна арыытын сиикэйди сиэбит, испит киһи ити сүөһү сэллигэр ылларар.

Сэллик сыстар миэстэтэ (органы)

Сэллик үөннэрэ тыынар салгыны кытта бииргэ үксүн киһи тыҥатыгар, сэтэрэхтик аһы кытта киһи куртаҕар киирэллэр; буортутуйбут тиистэр, миндалиннар уонна баас (тирии бааһырдаҕына) үүтүнэн микроб киирэр түбэлтэтэ эмиэ биллэллэр. Киһи лимфатическай аартыктарыгар киирэн иһэн, сэллик үөнэ аара лимфатическай быччаххайдар киниэхэ сыһыннахтарына, иһэн тахсаллар уонна ириҥэрбитинэн бараллар, ону биһиги быччаххай сэллиги (быччаххалдьыт) диэн ааттыыбыт. Киһи хайа баҕарар миэстэтэ (органы) сэлликкэ сыстыан сөп. Уҥуохтар, тирии, половой орган, быар, мыыһас, быччаххайдр бары салаалара, тыҥа , мэйии сарыыта, бэл диэтэр сүрэх сэлликкэ ылларыахтарын сөптөөхтөр. Оҕолорго үксүн тыҥа, уҥуох уонна быччахай сэллигэ баар буолааччы, ити гынан баран оҕолор саастарын кыратыттан - улаханыттан ити формалар уонна кинилэр ыарытыннарыыларын быһыытыгар - майгытыгар ханнык эмэ тус-туспа атыннардаах буолаллар. Тыҥа сэллигин маҥнайгы формата оҕону кыра сааыгар (4 диэри), оттон тыҥа сэллигин иккис формата -инфильтрат улаатан эрэр сааһыгар (14-тэн 18-гар диэри) ылаллар. Сэллик оҕо быччаххайын. син ол курдук оҕо уҥуоҕун оскуолаҕа киирэр сааһын иннинэ уонна оскуолаҕа үөрэнэр сааһыгар ылар.

Сэллик ыарыыта, аҥардас сэллик үөнүн күүстээх дьаата, олохсуйбут сирин куорҕаллыыр эрэ буолбатах, ону ааһан ити микроб алдьатыылах үлэни ыытар ндьааттара организм клеткаларыгар уонна тканнарыгар иҥэн киирэннэр, веществалар сөптөөхтүк уларыйан-тэлэрийэн кубуйууларын уонна кыра оҕо фихическэй өттүнэн сөптөөхтүк сайдан иһиитигэр туһалааччы бары миэстэлэрэ (органнара) сөптөөхтүк тэҥҥэ улаатан иһиилэрин кэһэллэр. Оскуолаҕа оҕолоругар, оҕолорго эрэ сыһыанаах сэллик туспа формата, хроническай интоксикация диэн баар буолааччы, сэллик итинни формата чопчу биир хорҕойон сытан сиир ордуута суох буолар, ол гынан баран оҕо организмв бүтүнуутэ кини улаатан иһиитин мэһэйдээччи сэллик ыарыытыгар ылларан, ити ыарыы ыар батааһыныгар сылдьар. Оҕо улаатан иһиитэ туохтуур, дьүдэйэр, хаана-сиинэ кубарыйар, аанньа аһаабат уонна да атын өттүнэн мөлтүүр. Ити ыарыыны билии врач өттүнэн улахан болҕомтону модьуйар. Сэллик ити формата дэҥ курдук кыра да оҕолорго баар буолааччы. Оҕолорго сэллик баарын билии куруутун дөбөҥ буолбатах. Улахан киһи курдук кыра оҕо ыалдьабын диэн эппэт идэлээх, онон арай төрөпутэр уонна оҕону иитээччилэр өттүлэритэн кинилэргэ болҕомтолоох сыһыаннаһыы баар эрэ буолаҕына, оҕо ыарыытын сөптөөх кэмигэр тута билиэххэ сөп. Үксүгэр сэллик оҕолору туох даҕаны туспа, ураты бэлиэтэ суох ыарытыннарааччы, оннук оҕо доруобай курдукка дылы буолар, арай ону кэлин уһугар врач рентген уотугар көрөн, оно чинчийэн эрэ, сэллик бронха быччаххайын сэллигэр ылларбытын билэр. Ол гынан баран сэллик оҕоҕо куруутун ити курдук чэпчэктик ааспат-арахпат. Сэтэрэҕэ суохтук сэллик ыарыы сытыытык өрө турар, оҕо температуратын үрдэтэр уонна сөтөллөтөр. Итинник түбэлтэлэргэ үксүгэр алҕаһаан кинини грипп, хам туттарыы, бэл диэтэр тиип ыарыылар курдук диагноз туруораннар, эмтииллэр. Ону кэлин тиһэҕэр тиийэнэр сэллигин билэн диагностыылар, оттон сорох ардыгар оҕо өлбүтүн кэннэ, эттээннэр эрэ сэлликкэ ыалдьан өлбүтүн билэллэр.

Ыарыы биллиитэ

Сэллик орто ыараханнык ылбыт түбэлтэтигэр температурата кыра соҕустук үрдүүр, ол да буоллар оҕо аанньа аһаабат, ити гынан баран оҕо сарсыардатан доруобайга дылы буола, оонньуур уонна сүүрэр-көтөр , оттон киэһээтэн мөлтүүр, эрдэ утуйбутунан барар, утуйа сытан тиритэр уонна сөтөллөр. Оһоҕос, уҥуох уонна сүһүөх сэлликтэрин формаларын үксүн бэрт эрэйинэн сөптөөх кэмигэр билиллэр, итини билэр, көрөн быһаарар уонна аналаах анаоиз оҥорор иннигэр сөп соҕус болдьох наада буолар. Сүнньүнэн ыллахха сэллик эмкэ кыайтарар ыарыы. Ыарыы инники өттүгэр хайдах буолан иһиитин билиигэ оҕо сааһа уонна кини ханнык усулуобуйаҕа сылдьан сыстыбыта улахан суолталаах.Оҕо кыратыгар, ордук уһулуччу эмиийдэнэр оҕону, сэллик ыараханнык ылар, онтон кэники улаатан истэҕин аайы, ити кэннэ бациллалара кыра порцияларыгар түбэһэ түһэн сыстыбыт оҕо, ааттыылларын курдук, маасабай сыстыһыы усулуобуйатыгар, сэллик үгүс ахсааннаах үөннэрин бэйэтин иһиттэн таһаарааччы киһини кытары куруутун бииргэ былаһаан сылдьар оҕотооҕор арыый ордук үчүгэйдик, этэҥҥэ сылдьарынан ааҕыллар. Сэллик бытааннык, үгүс ый, ону ааһан хас да сыл устатыгар эмтэниллэн, үтүөрдүлэр ыарыы; сороҕор ити ыарыы бэргээн уонна адьаһын эмискэ баҕайытык, саҥардыы умайаары гынан эрэр отуу ота, эмискэ саҕаһаҕа түбэһэн күөдүйэн күлүбүрүүрүнүү, үксүн киһи бэрт эрэйинэн умулларар гына өрө күөдүйэн тахсар. Ити төлөнүгэр умайан, үүнэн эрэр эдэр организм сорох ардыгар өлөр. Сэллик ыарыы ити курдук барыыта хайа эмэ өттүнэн оҕоҕо куһаҕаннык таарыйан ааһара, ол бу араас быһыытан-майгыттан, үгүс биричиинэлэртэн сибэстээх. Итилэргэ араас ол бу – ыарыылар- куор, коклюш (күөмэй ыарыыта) , хам туттарыы уо.д.а киирсэллэр, олор оҕо организмын утарылаһыытын мөлтөтөллөр. Куһаҕан дьиэ-уот, ол холобурунан биһиги сахабыт дьиэтэ буолар, ити дьиэ муостат суох буора салгыны үгүс быылынан буорта оҥороро, онно кыһыҥҥы уһун бириэмэҕэ тоҥон хаалар муус түнүктэр оҕо сөптөөхтүк сайдан, улаатан иһиитигэр наадалаах, онуоха сөптөөх сырдыгы биэрбэтэрэ, үксүн 4-тэн 6 диэри ыаллар дьукаактһан, кыараҕастык олоруулара, син ити курдук аанньа аһаабаттара маҥнайгы уочаратынан, сэлликтээх оҕоҕо куһаҕанынан сабыдыаллаан ааһаллар уонна кини өлөрүгэр даҕаны тиэрдиэхтэрин сөп. Психическэй өттүнэн буортулааһын, оҕону кытта халы- мааргытык сыһыаннааһыы уо.д.а. суолталара кыра буолбатахтар. Биһтги биир оҕо өлбүтүн көрбүппүт, ол оҕону төрөппуттэрэ хаалларан баран, бэйэлэрэ курортка барбыттар этэ. Ити оҕо үчүгэйкээн бэйэлээх усулуобуйаҕа сылдьан. Ийэтин ахтара, үгүстүк ытыыра, онтон сотору кыра температураланан тэллэххэ-суорҕаҥҥа сыппыта, ыарыыта өрө туран кэбиспитэ, онтон харса-хабыра суох оҕону сиэн-аһаан, суох гыммыта.

Сэлликтээх оҕолору. Оҕолор куораттааҕы садтарыттан туспа арааран тутарнаадатыгар Үөрэх народнай Комиссариатын өттүттэн аналлаах санаторий-сад тэриллэн турар, онно оҕолору иитиллиилэрин кытта сэргэ сөптөөхтүк эмтэнэллэр. Оройуоннарга ити эмтиир сууттар салаалара өссө даҕаны кыра; Сунтаар уонна Бүлүү оройуоннарыгар баар ойуур оскуолата уонна детдомнар өссө даҕаны мөлтөхтүк үлэлииллэр. Детсадтарга уонна оскуолаларга бэйэлэрин туруктарынан доруобай, коллективан араарыллыахтарын сөбө да суох буоллаллар, туспа көруугэ, аһатыыга уонна эмтээһиҥҥэ наадыйар сэлликтээх оҕолорго англлаах санаторнай бөлөхтөрү тэрийэр туһунан иликтэр. Ол гынан баран сэллиги эмтиирдээҕи киниттэн сэрэнэр быдан чэпчэки. Оҕолор сэлликтэрин кытта охсуһуу дьыалатыгар профилактика, атыннык эттэххэ сэрэтии дьаһаллар, ордук улахан суолталаахтар. Итилэртэн саамай наадалааҕынан уонна биллэр туһалааҕынан Кальметт ньыматынан сэллиги утары быһыы буолар, ити быһыыны саҥа төрөөбүтүнэн уонна да атын оҕолорго оҥороллор. Кельметт вакцинатын төрөөбүтүнэн оҕоҕо ийэтин үүтүгэр холбоон, айаҕынан киллэрэллэр, оттон арыый улахан оҕолого тириитин быһан, онон киллэриллэр, ону 1 чаас баайыллар.Итинник ньыма оҕону сэллик сыстарыттан биир сыл быыһыыр кыахтык, ол кэнниттэн быһыы эмиэ хатыланан быһыллар, атыннык эттэххэ ревакцинация ыытыллар. Вакцинация кэнниттэн маҥнайгы 1-2ыйга устатыгар быһыллыбыт оҕо организмер сэллиги кытта утарсар дьоҕур-иммунитет- үөскүүр. Ити бириэмэтигэр актыыбынай сэлликтээх ыарыһахтарын, ордук уһулуччу бациллалаах дьонортон оҕону адьаһын арааран, кинилэртэн букатын туспа тутар наадалаах: быһатын эттэххэ оҕо ити бириэмэтигэр сэлликкэ ордук кэбэҕэстик сыстар. Уһугар тиийэн оҕо, өскөтүн улаханнык сыһынаҕына даҕаны, чэпчэкитик ыалдьар уонна оҕо эмтэнэн тиллэр.

Источник:

Источник: Сэллик уонна трахома туһунан сэрэтии Ыстатыйалар хомуурдара редакциялаата уонна аан тылын суруйда Е.Н.Андреев врач Шепетов М.Ф. Сэллик уонна сэрэтии.