”Сэллик ыарыы уонна киниттэн харыстаныы”

Кулун тутар ый 24 кун аан дойдутааҕы сэллиги утары охсуһар кун . 1882 сыллаахха кулун тутар ый 24 кунугэр немец микробиолог ученайа- Роберт Кох(немец ученайа- микробиолог, билиҥҥи бактерологияны төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ) сэллик ыарыыны үөскэтэр үөнү арыйбытын туһунан биллэрбитэ. 1993 сыллаахха Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын Тэрилтэтин (ВОЗ) быһаарыытынан бу күн Аан дойдутааҕы сэллик ыарыыны утары охсуһар күнүнэн биллэриллибитэ.

Үрүҥ ромашка- сэллиги утары охсуһуу символа

1911 с. «Русское общество охраны здоровья населения» секцията маҥнайгы сэллик утары охсуһар күнү анаабыта . Сэллик утары охсуһар күнү бэлиэтиргэ үп киллэрээри үрүҥ ромашка сибэкини оҥорон атыылаабыттара. Үрүҥ ромашка күнэ- кулун тутар ый 24 күнэ сэллик утары охсуһар месячник саҕаланар күнүнэн анаммыта. Билиҥҥи кэмҥэ Аан дойду үрдүнэн 15 млн. кэриҥэ киһи сэллик ыарыылаах, онтон 11 млн.киһи — үлэлиир саастарыгар сылдьар дьон. Биһиги планетабыт 1/3 сэллик үөнүнэн сутулуулаахтар. (туб.инфицированность) Сэллик үөнүнэн сутуллубут дьон 90 бырыһыана сэллик ыарыннан ыалдьыбат. ВОЗ билгэлээһининэн кэлэр 20 с. 90 млн.киһи сэллигинэн саҥа ыалдьыахтаах, онтон 30 млн. киһи сэлликтэн ыалдьан өлүөхтээх.

Сэллик диэн тугуй?

Сэллик (рус.яз-туберкулез)— улахан кутталаах, сыстыганнаах ыарыы. Ыарыы тарҕанар төрдө — сэллигинэн ыалдьыбыт киһи. Киһи этигэр-хааныгар сэллик үөнэ тыынар орган нөҥүө киирэр. Киһи ыарыыга утарылаhар күүhэ мөлтөөтөҕүнэ, үөн туругуран араас ис органнары барытын ыарытыннарар, үксүн тыҥа эмсэҕэлиир. Сэллик үөнүнэн сутуллуу түмүгэр киһи ыалдьар. Биир аһаҕас сэлликтээх ыарыһах 40 киһини сутуйуон сөп.

Сэллигинэн ким ыалдьарый?

Сэллигинэн ким баҕарар ыалдьыан сөп. Ордук сэлликтээх киһини кытта алтыһар буоллахха тургэнник сыстан ыалдьыахха сөп.

Сэллик хайдах сыстарый?

Сэллик ыарыылаах дьон ытырдалларыгар, сөтөллөллөрүгэр, саҥаралларыгар, биир иһиттэн-хомуостан аһыыр түгэннэригэр ыарыы үөнүн доруобай дьоҥҥо сыһыараллар.

Сэллигинэн ордук ким ыалдьарый?

Ынах сүөhү сэллик ыарыылаах буоллаҕына, дьон кини биэрэр үүтүн-этин ситэ буhарбакка аһыыр түгэннэригэр, ис органнара сэллик ыарыытыгар хаптараллар. Бу ыарыыга ыллаттарбыт дьахтар оҕото сэллик ыарыылаах буолан төрүөн сөп. Киhи кирдээх, салгытыллыбат сиргэ олорор, ыарыыга утарылаhар күүhэ мөлтөх, сотору-сотору ыалдьар буоллаҕына, сэллик ыарыыга түргэнник ылларыан сөп.

Сэллик ыарыы бэлиэлэрэ

• Сэллик ыарыыга хаптарбыт киһи куруук сөтөллөр.

• Силигэр хааннаах буолар.

• Түөһүн иһэ ыалдьар.

• Түргэнник сылайар, сылаарҕыыр.

• Этэ итийэр, сэниэтэ суох буолар

• Киһи утуйар кэмигэр көлөһүнүрэр буолар .

• Ыарыһах күүhэ — күдэҕэ мөлтөөн, ырар.

• Аһыыр баҕата сүтэр.

• Утуйар уута кэһиллэр.

• Майгыта уларыйар, кыыһырамтаҕай буолар.

Сэллик ыарыыны ханнык чинчийиинэн билиэххэ сөбүй?

• Флюорографическай чинчийии

• Бактериологическэй чинчийии (сил анаалыһа).

• Оголор сэллик үөнүнэн сутуллубуттарын манту реакциятынан быһаарыллар..

Ыарыыттан хайдах эмтэниэххэ сөбүй?

• Сэллик — эмтэниллэр ыарыы

• Эмтэнии болдьоҕо 6-9 ый.

Быраас сүбэтин ылынан барытын тута оҥорон истэххэ, эмтэнии ситиһиилээх түмүктэри аҕалар. Саамай сүрүнэ — эмтэнии тохтотуллуо суохтаах . Кыра да тохтобул түгэнигэр, өссө дириҥник, ыараханнык ыалдьыахха сөп. Сэллик үөннэрэ эмкэ үөрэннэхтэринэ, эмп дьайбат куттала үөскүүр. Ол гынан баран сөптүк эмтэннэххэ, ыарыһах үтүөрэр кыахтаах.

Сэллик ыарыы утары көмөлөһөр саха остуолуттан ас

Саха остуолуттан ордук туһалаах утах- кымыс Кымыс — сүөһү, сылгы үүтүттэн оҥоһуллубут, былыр-былыргыттан туттуллар саха омук сөбүлээн иһэр үрүҥ аһа. Кымыс киhи иhин өҥүн байытар, ыарыыга утарылаhар күүhүн өрө көтөҕөр. Кымыс утаҕы эрэ ханнарар үүт ас буолбакка, үгүс ыарыыны эмтииргэ туһалаах, онон кэнники кэмҥэ медицинаҕа үгүстүк туттуллар буолан турар.

Кымыс туһата

Ол курдук кымыһы ис оргаҥҥа сөҥмүт бактериялартан ыраастыыр ньыма быһыытынан туттуллар. Бу ньыма ис, куртах, сэллик ыарыыларын эмтээһин кэнниттэн эбэтэр эмтэнии кэмигэр туһаныллар. Кымыс састаабыгар үүт кислотата, углекислай гаас, аҕыйах бырыһыан испиир, аппетиты көтөҕөр ферменнэр баар буолан, киһи доруобуйатыгар туһалаахтык дьайар Сэллик төһө да кутталлаах, сыстагастаах ыарыы буолбутун иһин, куһаҕан дьайга ылларбакка, киһи бэйэтин харыстана, көрүнэ сырыттаҕына, бу ыарыыга ылларбат кыахтаах.

Онон өйдөөн "Хас биирдии киһи тус бэйэтин доруобуйата — бэйэтин илиитигэр" .

--Ильина Агаша (ырытыы) 12:48, 22 Ахсынньы 2017 (UTC) Салайааччы:Ильина Е.Н.-врачХоруй

Тиэмэ эбии