Күндэйэ нэһилиэгэ (Сунтаар улууһа)

Күндэйэ (нууччалыы аата Кюндяя), урукку аата Чакыр,Сунтаар улууһун нэһилиэгэ. Улуус кииниттэн Сунтаартан, Бүлүү өрүс нөҥүө 38 км ыраах сытар. Аттынан Мирнэй—Дьокуускай Бүлүү федеральнай суола ааһар (8 км). Сүрүннээн 3 түбэттэн Күндэйэ (Арыы), Элгээн, Харыйалаах турар. Билигин дьон үксэ Күндэйэҕэ бэйэтигэр олорор. Орто оскуола, оҕо саада,культура дьиэтэ, балыыһа, почта, аҕыйах тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар чааһынай тэрилтэлэр, атыы-эргиэн тэрилтэлэрэ бааллар. Нэһилиэнньэтэ 805 киһи (2007 с. туругунан). Омугунан бары сахалар.

Харыйалаах түбэтэ

Былыргы аата Кокуора. 1906 сыллаахха Хоро нэһилиэгиттэн арахсан туспа Кокуора нэһилиэгэ буолбута. 1-кы кинээс Андрей Петрович Кокорин-Каакас. Кини 1916 с. чааһынай дьиэтин сиэртибэлээн 1 кылаастаах училищены астарбыта. Онно уонтан тахса оҕо үөрэммитэ. Бастакы учуутал Монастырев Матвей Васильевич диэн нуучча дуогабарынан үлэлээбит. Кини кэнниттэн Попов Иван Петрович — Баанча диэн олохтоох нуучча учууталлаабыт. 1922 с. үп суох буолан оскуола сабыллыбыт. Бу үөрэммит оҕолортон Кокорин (Трофимов) Кирилл Алексеевич оройуоҥҥа, республикаҕа биллэр салайааччы, Михайлов Михаил Прокопьевич Өлүөхүмэҕэ милииссийэ начальнига буолбуттара.

1937 с. «Кыһыл Харыйа» холкуос тэриллибитэ. Ол дьыл миэлиҥсэ тутуллубута уонна 1955 с. дылы үлэлээбитэ. 1938 с. кулууп баар буолбута. 1948 с. Хомустаахха саҥа бөһүөлэк тутуллубута. 1950с. «Кыһыл Харыйа» Калинин аатынан (Элгээн) холкуостуун холбоспута.

Кокуора сирин аҕа уустара

Кокуора аҕатын ууһа Туулуурга олохтооҕо Андарҕалар Улахан Көрдүгэҥҥэ олохсуйбуттара

Толботтор Хомустаахха
Лаҥкырдар Эбэҕэ
Хаймааттар Бакамдаҕа, Ньырба маарга
Маппардар Тиргэлииргэ
Килимээнтиктэр Туулуур сыһыытыгар
Чырахалар Мыссыыкаҕа
Күөгэлдьиттэр Буор Дьиэҕэ
Чааччахааннар Көрдүгэҥҥэ
Баачалар Ураҕастаахха
Боппуоктар Көрдүгэҥҥэ олорбуттара.

1875 с. Туулуурга Бүөтүр Кокуорун чочуобуна туттарбыта уонна уолун Андрей аатын иҥэрбитэ (1-гы кинээс).

Элгээн түбэтэ

Күндэйэ (Арыы) түбэтэ

Бэлиэ сирдэр

Аттаах тумул - Элгээн түбэтиттэн сэриигэ барбыт 33 буойуннарга, тыыл бэтэрээннэригэр, сэрии сылын оҕолоругар аналлаах өйдөбүнньүк мэҥэ бэлиэтэ турар сирэ.

Туулур (Харыйалаах) — таҥара чочуобуната, маҥнайгы оскуола, Кокуора нэһилиэгин быраабата турбут сирдэрэ. Харыйалаах буойуттарыгар аналлаах өйдөбүнньүк.

Нэһилиэк биллэр дьоно

Степанов Тимофей Андреевич ( (22.11.1943—20.10.2005) ) — саха норуодунай худуоһунньуга.
Игнатьева Ванда Борисовна (1963 с. бэс ыйын 8 к. төр.) — история билимнэрин кандидата.