Лыткина Анастасия Петровна

Лыткина Анастасия Петровна (22.03.1927—1989) — саха биллиилээх ырыаһыта, РСФСР уонна Саха АССР үтүөлээх артыыһа.

Олоҕун олуктара

1927 сыллаахха кулун тутар 22 күнүгэр Чурапчы улууһугар Алаҕар нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Оҕо сааһа Кураҕай диэн алааска ааспыта. Ийэтэ Вера Степановна Лыткина Мугудайтан төрүттээх Толстоуховтар кыыстара. Аҕата Петр Петрович Лыткин төрүт Алаҕар киһитэ. былыргылыы үөрэхтээҕэ, Суруксут Бүөтүр диэн ааттааҕа. Тоҕус сааһыттан төрөөбүт улууһугар оскуолатын уус-уран көрүүлэригэр кыттыбыт. Аҕата эрдэ өлөн, ийэтэ Дьокуускайга көспүтэ, кыысчаан 2-с оскуолаҕа үөрэммитэ. Ол сылдьан Пионердар дьиэлэрин иһинэн үлэлээбит ырыа уонна үҥкүү ансаамбылыгар ыллаабыта (салайааччыта — С.К. Джангваладзе).
Оҕо эрдэҕиттэн Екатерина Захарова ырыаларын сэргээн истибит, киниттэн ыллыырга үөрэммит. Екатерина Захарова ырыаларыттан ордук «Ол түүн» (Эллэй тыллара) ырыаны сөбүлээн ыллаабыта.
1940 сыллаахха республикатааҕы бастакы оҕо уус-уран айымньытын көрүү олимпиадатыгар жюри биһирэбилин ылбыта. Ол кэмҥэ Анастасия Лыткинаны музыкальнай драма театрын үлэһиттэрэ — концертмейстер П. К. Розинская, ырыа коллективын салайааччыта М. Н. Жирков, хормейстер В. П. Попов — бэлиэтии көрөн, 1943 сыллаахха театрга хор артыыһын үлэтигэр ыҥырбыттара. 1944 сыллаахха, алта эдэр ырыаһыт бөлөҕөр киирэн, Свердловскайга М. Мусоргскай аатынан Ураллааҕы государственнай консерваторияҕа үөрэххэ ыыппыттара. Консерваторияны 1949 сыллаахха үөрэнэн бүтэрбит.
1970-с сыллар саҥаларыттан Дьокуускайдааҕы музыкальнай училищеҕа үлэлээбитэ. Биир бастыҥ, биллиилээх үөрэнээччитэ — Российскай Федерация үтүөлээх артыыһа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норудунай артыыһа Альбина Борисова.

Бастакы кэргэнэ Супруненко Василий Александрович көскө Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыт пианист этэ. Киевкэ үлэлии сырыттаҕына "ньиэмэс мусукааннарын кытта сибээстээҕин иһин" Магадааҥҥа көскө ыыппыттар, онтон босхолонон баран Дьокуускайга олохсуйа кэлбит. Надежда диэн кыыстаахтар эбит, кини кэлин хас да оҕолонон Дьокуускайга олорбут. Анастасия Петровна иккис кэргэнэ Бочаров Владимир Матвеевич диэн дирижер. Үһүс кэргэнэ Антипин Павел Петрович диэн Дьокуускай куорат сэбиэтин бэрэстээтэлэ этэ.

Айар үлэтэ

Бастакы ырыаһыт хардыыларын Дьокуускай Пионердарын дьиэтигэр ырыа уонна үҥкүү ансаамбылыгар оҥорбута (сал. С. К. Джангваладзе). 1940 сыллаахха оҕо самодеятельноһын өрөспүүбүлүкэтээҕи олимпиадатыгар "Көлүкэчээн" диэн ырыанан кыттыбыта. Бастыҥ толоруу иһин туоһу сурук ылбыта, күрэс лауреатын быһыытынан араадьыйаҕа ырыатын иһитиннэрэр быраабынан наҕараадаламмыта. Үс сыл буолан баран кини ырыатын дыраама тыйаатырын хуорун салайааччыта Марк Жирков уонна хормейстер В.П. Попов истэннэр хуорга ыҥырбыттара. Сэрии сылларыгар М. Мусоргскай аатынан Урааллааҕы консерваторияҕа 16 саастааҕар киирбитэ. Онно Зоя Щелокова кылааһыгар үөрэммитэ. Опера ырыатыгар Арнольд Маргуляҥҥа уһуйуллубута. Дипломнай испэктээкилгэ Пуччини "Чио-Чио-Сан" оператыгар Чио-Чио-Сан партиятын толорбута.

Үөрэҕин бүтэрэн баран Дьокуускайга үлэлии кэлбитэ. Саха ырыаны айар хампаһыытара Захар Винокуров саҥа таһаарыылаахтык үлэлээн эрэр кэмигэр түбэспитэ. Хампаһыытар сорох ырыаларын Лыткина куолаһыгар сөп түбэһиннэрэн суруйбута, оннук холобурунан "Эҕэрдэ ырыата" буолар.

1955 сыллаахха Варшаваҕа (Польша) буолбут V Аан дойдутааҕы ыччаттар уонна студеннар фестивальларыгар, Саха комсомолун аатыттан бастакы делегат быһыытынан, кыттыбыта. Варшаваҕа З. Винокуров айбыт "Эҕэрдэ ырыатын" толорбута. Ол кэннэ Москваҕа буолбут VI фестивальга кыттыыны ылбыта.

Музыкальнай тыйаатырга эгэлгэ партиялары толорбута.

Толорбут партиялара

• Туйаарыма Куо («Ньургун Боотур» М. Н. Жирков, Г. И. Литинский), бу партияны бастаан Станиславскай уонна Немирович-Данченко аатынан Музыкальнай театр сценатыгар Анна Егорованы кытта Саха АССР культуратын уонна искусствотын күннэригэр толорбута
• Татыйык («Хотугу сибэкки», Г. Григорян)
• Хобороос («Хотугу сибэкки», Г. Григорян)
• Ньургуһун («Лоокуут уонна Ньургуһун», Г. Григорян)
• Саргы («Манчаары туһунан тойук», Г. Комраков, Э. Алексеев)
• Гюльчехра («Аршин мал алан» У. Гаджибеков)
• Наташа («В бурю», Т. Хренников)
• Олег Кошевой ийэтэ («Молодая гвардия», Ю. Мейтус)
• Софья («Галька», С. Монюшко)

Ыллаабыт ырыалара

• Эҕэрдэ ырыата (Захар Винокуров музыката, Семен Данилов тыллара)
• Лена биэрэгэр
• Таптал ырыата
• Илиибэр эн илииҥ баар курдук
• Саас кэллэ
• Доҕоруом
• Чуумпу киэhэ

Наҕараадалара уонна ытык ааттара

• РСФСР үтүөлээх артыыһа (1958)
• Саха АССР үтүөлээх артыыһа (1956)

Быһаарыылар

Суперайдол домини та тье

Сигэлэр

• Национальная библиотека Республики Саха (Якутия):75 лет со дня рождения А. П. Лыткиной, заслуженной артистки РСФСР и ЯАССР Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 5 күнүгэр.

Кини туһунан

• Кэрэҕэр сүгүрүйэ, долгуйа… / Хомуйан оҥордо А. С. Соловьева - Өркөннөөх Өлөксөөс. — Дьокуускай: Сахаполиграфиздат, 1998. — 95 с.
• Башарин Г. Норуот тапталлаах кыыhа // Сахаада. — 1992. — Кулун тутар 18 к.
• Босиков В. Анастасия // «Сахаада». — 1997. — Кулун тутар 6 к.
• Лыткин В. Алаастан көппүт күөрэгэй // «Кыым». — 1992. — Олунньу 21 к.
• Лыткин В. Балтым Анастасия // «Саха Сирэ». — 1997. — Кулун тутар 22 к.
• Лыткин В. Истэбин эн куоласкын // «Саха Сирэ». — 1994. — Муус устар 5 к.
• Маркова Т. Кэрэҕэр сүгүрүйэ, долгуйа… // «Саха Сирэ». — 1999. — Кулун тутар 24 к.
• Соловьева А. Киhи кэрэтэ кини этэ // «Сахаада». — 1992. — Кулун тутар 12 к.
• Хотугуурап К. Боростуой майгылаах киhи быhыытынан билэрим // «Арчы-Забота». — 1996. — Сэтинньи 21 к.
• Борисова А. Жаворонок с аласа // Якутия. — 1999. — 2 марта.
• Борисова А. Мое преклонение перед ней бесконечно // «Эхо столицы». — 1999. — 2 июня.
• Розинская П. Всегда слышу ее очаровательный голос // «Эхо столицы». — 1999. — 2 нояб.
• Ходулова Ю. Анастасия Лыткина в сборнике воспоминаний // «Якутия». — 1999. — 1 июня.
• Анастасия Петровна Лыткина: (1927—1989) // Саха саарыннара: Ыйынньык. - Дьокуускай, 1998. - С. 221-223.
• 60 лет со дня рождения А. П. Лыткиной, заслуженной артистки Якутской АССР и РСФСР: (1927 г.) // Якутия-1987: Крат. список лит. к знаменат. и памят. датам республики. — Якутск, 1988. — С. 26.