Попов Димитриан Дмитриевич
Попов Димитриан Дмитриевич (1827-1896) – Протоиерей Димитриан (Димитриан аҕабыыт) Боотуруускай улууһун Ытык Күөлүгэр 1851 сыллаахха бэйэтэ туттубут балаҕаныгар, төлөбүрэ суох чааһынай оскуола аһан үөрэххэ сыһыаннаах уолаттары мунньан, аан бастаан саха тылын уонна грамматикатын үөрэтэр. Бу үс кылаастаах оскуоланы бүтэрбиттэр дириҥ билиини ылаллара, үгүстэр уобаласка биллиилээх дьон буолбуттара, кинилэртэн Константин Оросин аатырбыт “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхону суруйбута.
Димитриан эдэр эрдэҕиттэн аҕатын (дьякон), эһэтин (миссионер) көмөлөрүнэн саха тылын мунньубут уонна туох суолталаахтарын нууччалыы тылбаастаан иһэр эбит, ол курдук үйэтин тухары саха тылдьытын оҥорорунан дьарыктаммыт.Итини таһынан остуоруйалары, үһүйээннэри, олоҥхолору, өс хоһооннорун, таабырыннары уо.д.а. суруйталаабыт. Кини этэринэн оччолорго Европаҕа француз тылынан кэпсэтэллэрин курдук, саха тылынан Илин Сибииргэ Туруханскайтан Сахалиҥҥа тиийэ кэпсэтэллэр эбит. Таҥара үөрэҕэр сыһыаннаах тылбаастара Петербурга, Дьокуускайга, өлбүтүн кэннэ Москваҕа, Казаньҥа бэчээттэммиттэрэ.
Димитриан 1881 сыллаахха политическай сыылынай Э.К. Пекарскайы тылыгар киллэрэн, тылдьыты хайдах оҥорору үөрэтэн, баай уопутуттан бэрсэн баран үйэтин тухары муспут, күтүөтүн, сиэнин көмөлөһүннэрэн үлэлээбит үлэтин бэлэхтээбитэ киһини сөхтөрөр уонна хара өлүөр диэри бу тылдьыкка көмөлөспүтэ.Билигин бу Э.К.Пекарскай “Словарь якутского языка” диэн үлэтинэн нууччалар, сахалар эрэ буолбакка Аан дойду тюркологтара бары туһаналлар.
Димитриан аҕабыыт суруйар идэтин таһынан иконалары уруһуйдуура, маска оһуордары оҥортуура. Итэҕэли күүскэ ылыммыт киһи быһыытынан биллэ-көстө сатаабата, дьоҥҥо барытыгар үчүгэй сыһыаннааҕа. Олорор дьиэ-уот, иһэр уу ырааһын хонтуруоллуура, дьону бурдук ыһарга, килиэп буһарарга үөрэтэрэ, уоспа ыарыытын эмтиирэ. Уоспаны утары быһыы (прививка) оҥорон ыарыы тарҕаныытын тохтоппута.
Туһаныллыбыт сирдэр
уларытИ.Н. Тарабукин “Хотун Төҥүлү тула”, Дьокуускай, «Сайдам», 2007 с.