Рестораан

Ресторан (латинскай тылтан restauro, восстановить, крепить) – бэлэм аһы, утаҕы атыылыыр, миэстэтигэр дьон сакааһынан аһатар сир. Кытайдар рестораннара былыр хайдах этэй да, билигин да оннук хаалбыт. Тан династиятын салайар (618-906сс) кэмигэр, номнуо рестораннар бааллара. Аан дойду үрдүнэн биир былыргы рестораннартан биирдэстэрэ Кайфынь куоракка баар «Бакит Чикен Хаус» буолар. Бу ресторан 1153 сыллаахха аһыллыбыта. Сун династиятын кэмигэр Кытай культурнай, политическай, экономическай киинэ Ханчжоуга сорох рестораннар биир суол ас көрүҥүнэн анаан дьарыктаммыттара. Арҕаа дойдуларга трактирдар уонна таверналар античность кэмиттэн биллэллэрэ. Кинилэр ааһан иһэр дьоҥҥо аналлаах тэриллибиттэрэ. Олохтоохтор биирдэ эмэ сылдьаллара. XVIII үйэҕэ эрэ дьон бэйэтин сакааһынан уонна хайдах аһы сөбүлүүрүнэн рестораннар астыыр, аһатар буолбуттара. Гиннес рекордун кинигэтигэр киллэриллибит билигин да үлэлии турар Собрино-де-Ботин (исп. Sobrino de Botín) диэн ресторан Мадридка (Испания) 1725 сыллаахха аһыллыбыта.

Нью-Йорк куораккат "Том ресторана"

Аан-бастаан ресторан диэн тылы 1765 сыллаахха бульон атыытынан дьарыктанар Париж олохтооҕо Буланже киллэрбитэ. Билигин биһиги үөрэммит рестораммыт (тус-туспа астаах, тус-туспа остуоллардаах, менюттан көрөн астарын талар, үлэлиир чаастаах) бастаан 1782 сыллаахха Бовилье диэн киһи Гран-Таверн-де-Лондр (фр. La Grande Taverne de Londres) диэн ааттаах ресторана буолар.

Россияҕа XIX үйэ бастакы аҥарыгар «ресторация» диэн өйдөбүл «трактир» диэн тылтан уларыйан үөскээбитэ. Бастаан гостиница эрэ иһинэн аһыллыбыттара. Москва куоракка бастаан аһыллыбыт ресторан «Славянский базар» диэн этэ. Бу рестораны архитектордар Р.А. Гедике уонна А.Е. Вебер 1872-1873 сыллардаахха туппуттара. Бу ресторан трактиртан уратытынан онно половойдар диэн буолбакка официаннар үлэлииллэрэ. Кинилэр фрак кэтэллэрэ уонна үрүҥ перчаткалаахтара. МХА-ты төрүттээччилэр Станиславскай уонна Немирович-Данченко бастаан манна көрсүбүттэрэ. Нууччалар тас дойдуларга көһөн олохсуйар буолбуттарын түмүгэр нуучча төрүт астарын астыыр рестораннар аһыллыбыттар.

Ресторан үлэтин киэҥ эйгэтэ атыттартан быдан ураты. Бу эйгэ уруккуттан олохтоммут үгэһинэн искусство көрүҥүн, улэһиттэр уопуттарын, өҥөнү оҥоруу, дьону тардар, хааччыйыы, кинилэр санааларын, баҕаларын толорор тэрилтэ буолар. Сылтан сыл ресторан үлэтин таһыма үрдээн иһэр. Дьону бэйэҕэ тардар охсуһуу үлэтэ күүскэ барар. Ол тумүгэр топ-менеджердэр саҥаттан саҥа көрүҥнэри уонна ньымалары булан сайыннараллар. Атыттартан уратыны, урут ханна да суоҕу була-көрдүү сатыыллар. Ресторан үлэтэ хайдах барыс киллэрэр, ону таһынан туох баар үлэ бэйэ-бэйэлэрин кытта ыкса сибээстэһэн сөп түбэсиһэн үлэлээтэхтэринэ эрэ сайдар кыахтаах.

Киһи олоҕор ресторан улахан оруолу ылар. Ол курдук онно тиийэн аһааһын эрэ буолбакка, дьон бэйэ-бэйэтигэр сыһыаны олохтуур. Аҥардас аһыы эрэ буолбакка, дьону кытта билсэ, бэйэни көрдөрө кэлэр сирдэрэ буолар. Дьон рестораҥҥа кэлэн ас амтанын, сытын, киһини тардар дьиэтин-уотун оҥоһуутун, хааччыйыытын сыаналыыр, иһит-хомуос хайдаҕа - бу барыта улахан оруолу оонньуур. Итиннэ олоҕуран бу рестораҥҥа аhыыр туhалааҕа дуу, туhата суоҕа дуу быhаарыллар.

Ресторан көдьүүстээх үлэтэ араас көрүҥнэртэн тутулуктаах. Рестораны бастаан хайдах салайар туһунан толкуйдарыттан саҕалаан бу үлэ-хамнас хайдах барарын хонтуруоллааһына саҕаланар. Манна бас билээччи эбэтэр директор хайдах барыс киллэрэр, салайар толкуйа улахан оруолу ылар. Атыыны-тутууну хайдах ыытыы, дьаһайыы, этика, мораль сыаннастара киирэллэр. Төһө кыалларынан кэлбит дьону астыннаран ыытыы, бу ресторан тэрийээччилэрин үлэлэрин түмүгэ. Рестораннай бизнес — бу урбаанньыт бэйэтин эбэтэр иэс (займ) ылбыт үбүнэн бэйэтин эппиэтигэр ылыммыт дьыалата буолар. Атыы-эргиэн барыс киллэрэр атын тэрилтэлэр курдук ресторан үлэтэ бизнес былаан, менеджмент, маркетинговай чинчийии уонна бэйэ былаанын толкуйдааһына буолар. Хайдах дьон сылдьарыттан ресторан ис туруга оҥоһуллар. Ресторан ис туругуттан кини тутула оҥоһуллар. Ресторан үлэтин хайысхата ханнык миэстэҕэ үлэлии турар сириттэн (омугуттан), нэһилиэнньэтин туругуттан учуоттанар. Бу мантан барытыттан тэрилтэ ис оҥоһуга, киэргэтиитэ, аһын арааһа учуоттанар. Ресторан ситиһиилээхтик үлэлииригэр ас хаачыстыбата, меню, үлэһиттэр, ас сыаната, менеджмент, ханна турарыттан тутулуктаах.

Ресторан турар сирэ маннык көрүҥнэртэн көрөн оҥоһуллар:

• нэһилиэнньэ ахсаана;
• ресторан аһыллар оройуона;
• чугастааҕы тэрилтэлэр;
• нэһилиэнньэ орто дохуота;
• бу оройуон төһө сайдар кыахтааҕа, эбэтэр эстэн эрэр оройуон дуу (турар сирэ мөлтөҕө, канализация уо.д.а);
• төһө массыына кэлэрэ-барара табыгастааҕа, туруорар сирэ ;
• харахха быраҕыллар ыраахтан ыҥыра-угуйа турар тас көстүүтэ;
• аттынааҕы тутуулар тас көстүүлэрэ.

Ресторан көрүҥнэрэ:

• Тимир суолунан айанныырга вагон-рестораннар.
• Телевизионнай башняларга «халлаан рестораннара».
• Фастфуд эбэтэр «Бистро».
• Куораттыы тииптээх рестораннар эбэтэр кафе.
• Пиибэ ресторана, Паб, Кнайпе.
• Көһө сылдьар рестораннар (сакаас быһыытынан ыраах сирдэргэ тиийэллэр).

Туттуллубут литература:

• Шок Патти Д., Боуэн Джон. Маркетинг в ресторанном бизнесе. — М.: Ресторанные ведомости, 2005. — 234 с.
• Солдатенков Д. В. Современный ресторан: новые форматы. — М.: Ресторанные ведомости, 2006. — 144 с.
• Волкова И. В., Миропольский Я. И., Мумрикова Г. М. Ресторанный бизнес в России. С чего начать и как преуспеть. — М.: Флинта, 2006. — 184 с.
• Ромат Е. В. Реклама. Учебник для ВУЗов. — М.: СПБ, Питер, 2007. — 208 с.