Увань омук уонна Эбээннэр

Эбээн диэн тыл Кытай суругар VII үйэҕэ увань диэн суруллубут диэн өссө биллиилээх советскай ученайдар Н.В.Кюнер эҥин суруйан, дакаастаан тураллар. Бу увань омук таба көлөлөөҕө биллэр. Таба миҥэлээхтэрин, уонна кинилэр дойдуларыгар муох үүнэрин туһунан бэлиэтээбиттэрэ баар. Увань диэн ааттаах омугу сороҕор ухуаннар диэн суруйаллар, өссө былыргы ухуаннар тобохторо Амур диэки билигин да баар диэн ыйаллар. Бу ухуань диэн өссө хуннар саҕанааҕы Маньчжурия диэки көһө сылдьыбыт биис, былыргы дунхулары Маодунь шаньюй үнтүрүппүтүн кэннэ Ухуань диэн хайаҕа бүкпүттэр. Ухуань диэн иероглиф былыргы ааҕыллыыта Увань биитэр Овен диэн буолар эбит. Онтон ухуаннар б.э. саҕаланыыта модун күүһүрэ сылдьыбыттара. Хуннары кинилэр бүтэһиктээҕин кыайбыттара, кыр өстөөхтөрүн шаньюйдар көмүүлэрин халаабыттара. Кытай империятыгар кинилэр аттаах сэриилэрэ тоҕо ааҥнаан кииртэлиирэ. Кэлин үлтүрүтүллэн хоту диэки үүрүллүбүттэрэ. Манна тоҥустар ааттара былыргы дунху көс омугун аатыгар маарынныыра уруккуттан чинчийээччилэр болҕомтолорун тардар.

Бу ухуаннары, сяньбилэри, уопсайынан дунху биистэрин монгол тыллаахтар өбүгэлэрин курдук көрүү билиҥҥи наукаҕа киэҥник тарҕаммыт. Ол эрээри уруккуттан бу биис уустары тоҥустары кытары сибээстээһин эмиэ баар суол. Ол курдук Евгений Хелимскай диэн тыл үөрэхтээҕэ кинилэри тоҥус-маньчжур тыллаахтарга киллэрэр. Бэл жужаннар диэн Киин Азияҕа былааһы ыла сылдьыбыт мөлүйүөҥҥэ чугаһыыр аттаах сэриилээх омугу тоҥус тыллаах буолуохтарын сөп диэн суруйар.