Ууһуур тиһик

Ууһуур тиһик (нууч. Репродукти́вная систéма) — уустук кыыл-сүөл, үүнээйи, тэллэй уо.д. а. хамсыыр-харамай ууһуур (бэйэтин бэйэтэ элбэтэр, хатылыыр, атыҥҥа салҕанар) уорганнарын тиһигэ.

Тоноҕостоохтор ууһур тиһиктэрэ

Үүтүнэн иитиллээччилэр ууһуур тиһиктэрэ биир оҥоһуулаах. Ол эрээри киһи киэниттэн уратылардаах. Холобур, үгүс кыыл-сүөл атыырын ууһуур уоргана тура (эрекциялыы) илик кэмигэр этин-сиинин иһигэр сылдьар, иһигэр уҥуохтаах буолар. Аны буоһуур кыаҕа куруук бэлэм буолбат, примааттарга эрэ оннук.

Киһи ууһуур тиһигэ

Дьахтар төрүүрэ-ууһуура кини олоҕор сүрүн суолталаах. Ол таска көстөрө ый ахсын хаанынан арахсан кэлэрэ буолар. Онтон искэ буолар хаамыылар дьахтар гормонун циклынан дьайыытыгар олоҕураллар. Сатаан оҕоломмот ыал дьахтар төрүүр-ууһуур тиһигин ымпыгын-чымпыгын билэллэрэ наада.

Яичник

Ньолбоҕор быһыылаах ханыылаах уорган. Оҕо үөскүүр хаатын (матка) ойоҕоһугар баар, хас биирдиитин кээмэйэ быһа барыллаан 3x2 см буолар. Сымыыкка дьүөрэ аата саҥа олох үөскүүрүн санатар. Ол чахчы даҕаны оннук: бу уоргаҥҥа яйцеклеткалар бааллар, дьахтар ууһуур килиэккэтэ манна ситэр, балар өссө ситэ иликтэр. Оҕо үөскүүрүгэр анаан ситиэхтэрин наада. Ситии уонна сиппит килиэккэ босхолонуута – сүрүн уларыйыылар яичник иһигэр буолаллар. Манна ууһуурга наадалаах гормоннар – эстроген уонна прогестерон үөскүүллэр.

Фаллопиевай турба

Яичниктары оҕо үөскүүр хаатын кытта холбуур, хас биирдиитэ 10 см уһуннаах икки синньигэс турба. Хас ый ахсын бииригэр фолликула (убаҕаһынан туолбут хабах) тэһэ барар, ол иһиттэн сиппит яйцеклетка тахсан тута фаллопиевай турбанан оҕо үөскүүр хаатын диэки көхтөөхтүк сыҕарыйар. Чопчу ити турба иһигэр бастакы түргэн сиэмэлиин (сперматозоид) булкуһар. Балар силбэһиилэриттэн саҥа олох үөскүүр.

Оҕо үөскүүр хаата

Груусалыы быһыылаах, ууһатар уорган киириитин (влагалище) үөһэ салаатын кытта аллараа салаата холбоһоро шейка дэнэр. Оҕо үөскүүр хаатын иһин араҥата эндометрия диэн ааттанар. Хас ый ахсын гормон дьайыытынан бу араҥа үллэр, хаан тымырдара буоһаабыт яйцеклеткаҕа сөптөөх усулуобуйа оҥорон арахсаллар. Оҕо үөскүүр хаҕыгар төрүөх хат буолуу кэмин устата сайдар.

Ууһатар уорган киириитэ (влагалище)

Бу былчыҥ көҥдөй уоргана, манна сиэмэлэр киирэн яйцеклеткаҕа дьулуһаллар. Манан ыйдааҕы хаан арахсан тахсар уонна сиэмэ яйцеклетканы буоһатар, биитэр мэһэйдэһэр кистэлэҥнээх миэстэтэ буолар.

Мантан көстөрүнэн, оҕолонор сааһыгар сылдьар дьахтар этэ-сиинэ (организм) ый ахсын хат буолар турукка бэлэмнэнэр: уочараттаах яйцеклетка буоһуурга бэлэмнэнэр, оҕо үөскүүр хаҕа эндометрия эбии араҥатын үүннэрэр, гормоннар үөскүүргэ табыгаһы оҥороллор. Өскөтүн үөскээбэтэҕинэ, ордук араҥа (эндометрия) оҕо үөскүүр хаҕыттан хоҥнон таска тахсар – ыйдааҕы хаан арахсан кэлиитэ саҕаланар. Оҕо үөскүүрүгэр дьахтар этин-сиинин тиһигин хайа баҕарар кэһиллиитэ мэһэйдиэн сөп.