ХааннааҺын

Киирии

Былыр-былыргыттан норуокка хааннаан эмтээһин ньымалара туттуллара. Саха эмчиттэрэ бу ньыманан араас ыарыыны элбэхтик эмтииллэрэ. Үгүс сыллаах опыт, ыарыы бөҕө кыһарҕана саҥа ньымалары көрдүүргэ куһэйэллэрэ. Инньэ гынан мындыр, дьо5урдаах эмчиттэри хааннаан эмтээһиҥҥэ сирдээн а5албыттара. Былыр маҥнай дэнтэн-оһолтон хаан туруутун, хайытан, хойдубут хаанын сүүрдэн, эмтииллэрэ. (Ыарыһах чэгиэн хаана кэллэ5инэ, эмчит .тохтотон, буойан кэбиһэрэ). Кэлин ыарыһах чэлкэхтээх хойдубут куһа5ан хаанын сүөһү эбэтэр көтөр уһун көҥдөй уҥуо5унан оборон эмтиир буолбуттара. Өссө кэлин уҥуоҕу суоһу муоһунан солбуйбуттара. Суоһу муоһунан оҥоһуллубут хаанныыр тэрил икки араастаах буолар. Бастакыта, муос төрһүт өттүн — ыарыһахха туруорар өттүн быһаҕынан кыһан, игиинэн аалан, кичэйэн нарыланар. Онтон ол муоһу истэри-тастары үчүгэйдик кыһанан ыраастанар үөһээ өттүн — төбөтүн дьөлүллэр. Дьөлө5өһе кыра буолар. Хаанныыр сири аналлаах тэрилинэн бэрт кыратык быһан баран, муоһу ылан, ол бааһын саба ууран туран, били кыра дьөлөҕөһүүнэн оборон олордуллар уонна түргэнник бүөлэниллэр. Иккиһэ- ити дьөлөҕөскө сарыы эминньэх тигиллэр. Киһи хаана эмчит айаҕар киирбэтин диэн. Хаанныыр сиргэ ити эминньэхтээх муоһу эмиэ оборон олордон баран, үргүлдьү эминньэҕинэн муос дьөлөһөҕүн бүөлүү анньан кэбиһэллэр. Маннык муостарынан бэрт хойукка диэри хааннаабыттара, билигин да соро5ор тутталлар. Бу тэрили хаанныыр муос диэн ааттыыллар. Сорох хаанньыттар муоһу дьөлбөккө иһин арыынан сотон эбэтэр туос сарыытын муос иһигэр кутан баран, ону уматан олордоллоро. Кэлин, испиир үөдүйбүтүн кэннэ, испииринэн сотор буолбуттара. Билиңңи кэмңэ үксүн медицинскэй бааңкаларынан хаанныыллар. Бу муостааҕар ордук. Бастакытынан, төһө хаан кэлэрин көрөн олороҕун. Иккиһинэн, айаххынан оборбоккун, испииринэн уматан, туруораҕын.

Урут хаанньыт хаанныыр сирин аналлаах кыра быһаҕынан эбэтэр кырачаан сүгэ курдук тэрилинэн быһара. Ити тэриллэрин үчүгэй эмчит ыраастык тутара, туттуон иннинэ уотунан ыраастыра. Билигин да ити аналлаах тэриллэри тутуохха сөп. Туттуохха сөп хирургичекай скальпели. Билиңңи хаанньыт, биллэн турар, хаанныыр тэриллэрин анал суурадаһынан, испииринэн үчүгэйдик ыраастыахтаах. Ити булгуччулаах ирдэбил.

Хааннааһын быраабылата. Ханнааһын бобуута.

Хааннааһын — сүрдээх сэрэхтээх эмтээһин. Билиңңи кэмңэ СПИД, сыстыганнаах гепатит, сифилис уо.д.а. тар5аммыт кэмнэригэр өссө ордук олус сэрэхтээх буолууну ирдиир, онон оччо туттуллубата да сөп.

Хааннааһын биир сүрүн ирдэбилэ — хаанньыт хааннааһын ньыматын учугэйдик баһылаабыт, киһи ис-тас оңоһуутун (анатомиятын), эмтэнэр точкалары,  хааннанар, хааннаммат сирдэри, ыарыылары, дьыл ханнык кэмигэр хаанныыры-хааннаабаты, күн-дьыл туругуттан, планеталар хайдах туралларыттан көрөн хаанныыры уонна атын ханнык бобуулар баалларын билэр итиэннэ опору эңкилэ суох тутуһан эмтиир киһи буолуохтаах.

Ханнык сүрүн бобуулар баалларый?

Хааннаммат:

1.      Кыһыңңы тымныы, сайыңңы итии ыйдарга.

2.      Улахан буур5а, тыал, холорук туһэр күннэригэр.

3.      Дьыл кэмнэрэ солбуйсар кэмнэригэр.

4.      Халлаан ыйа туолан турар кэмигэр.

5.      Планеталар алтыЬар кэмнэригэр.

6.      Ыарахан уонна ыйдана сылдьар дьахталлары.      

7.      Быара ыалдьар, а5ыйах хааннаах, кыайан аһаабат-сиэбэт, кырдьаҕас, олус уһуннук ыалдьыбыт дьоннору, кыра оҕолору.

8.      Үөһэ эппит курдук, СПИД, гепатит, сифилис курдук, онтон да атын сыстыганнаах ыарыылаах дьоннору.

9.      Хаана барар, сөтөллөөх, гемофилиялаах, сурэх-тымыр ыарыылаах дьоннору.

Маны таһынан атын да бобуулар баар буолуохтарын уонна үөскээн кэлиэхтэрин сөп.

Хаанньыт былыргы хаан буойар, тохтотор тыллары билэр уонна сатаан туттар эрэ буоллаҕына, манан дьарыктаныахтаах, бу эйгэҕэ киириэхтээх. Хааннаммыт бааһы сатаан эмтээһин, сэтэриппэккэ оһоруу — биир булгуччулаах ирдэбил. Оһоллонон эбэтэр ыалдьан, хаана барар киһиэхэ көмелөһөр ньымалары эмиэ  хаанньыт билиэхтээх. Хааннааһын — бу түң былыргы эмтээһин, дьэ ол иһин хаанныырга бары түң  былыргы ирдэбиллэр бары тутуһуллуохтаахтар. Ону тутуспат — улахан алҕас.

Маны таһынан билиңңи хаанньыт аныгылыы рефлексогеннай точкалары, зоналары, меридианнары үчүгэйдик үөрэтиэхтээх, билиэхтээх. Билиңңи рефлексотерапевтардыы Янь уонна Инь системалары үчүгэйдик билиэхтээх, хааннааһыңңа олор ис сокуоннарын эмиэ учуоттуохтаах.

Хаанньыт сэрэнэн хааннанар уонна бобуулаах точкалары адьаһын чуолкай билиэхтээх. Тымырдары быһартан, улахан хорук тымырдар тастарыгар муос олордортон улаханнык сэрэниэхтээх. Хаанныырга төһөҕө да дириңник быһыллыбат.

Хааннааһын көрүңнэрэ

1. БыҺан, оборторон хааннааһын

Бу ньыманан хаан турбутун эмтииллэр. Холобура, хаан баттааһыннаах, төбөлөрүгэр оһоллоох дьон куруутун төбөлөрө ыалдьан эрэйдэнэллэр. Кинилэр төбөлөрүн тутан көрдөххө, дып- дыгдаңнас буолар. Хаан турбутун биллэххэ, ханан хааннаныах сирин булан баран, ол сиринэн батта5ын киччэччи кырыйыллар, хоруйуллар. Ол эрэ кэннэ муос эбэтэр бааңка олордон, хааннанар. Төһө уһуннук хаанныыры хаанньыт ис дууһатынан билиэхтээх. Биллэн турар, хаанныах иннигэр хааннанар киһи хаана төһө түргэнник бөлүөҕэрин уонна атын да доруобуйатын чуолкай билэр наадалаах.

Маннык ньыманан оһолтон хаан турбут, испит миэстэлэриттэн хаанныыллар. Маннык хааннаабатахха, хаан турбута куруук ыалдьа сылдьар ааспат-арахпат дьарҕаҕа кубулуйуон сөп. Өскөтүн тыын орган, хорук тымыр таһыгар хаан турбут буолла5ына, ыраахтан тартаран хааннанар. Ыраахтан тартаран хааннааһын бэйэтэ эмиэ кистэлэңнэрдээх. Ньиэрбэни бата сүһүрэн, иһэн тахсыыны итинник ньыманан хааннаан эмтииллэр.

2.      Хааннааһын иккис көрүңэ — бу, быһан баран, хааны оботторбокко сүүрдэн хааннааһын. Маннык ньыма уруттааһыңңа, баас сүһүрэн ыалдьыытыгар, иһэн тахсыыга туттуллар. Саха эмчиттэрэ бу ньыманан эмтээн, сүһүрбүт, буортуйбут хааны таһаарабыт диэн быһаараллар. Хаан сүүрдүүтүн, үчүгэй чэгиэн хаан кэллэ5инэ, тохтотоллор.

3.      Сүллэрдээн хааннааһын

Бу ойуун эмтиир ньымаларыттан биирдэстэрэ. Маннык эмтииргэ олус сэдэхтик көстөр сүллэрдьит дьоҕура, айылҕаттан анала наада. Онон маннык көрүңү  баһылаабыт сүллэрдьит ойуун эрэ хаанныан сөп.

Олус сэрэхтээх, киһи олоҕор  кутталлаах хааннааһын.

1)      Хорук тымыры хааннааһын. Былыргы сорох эмчиттэр сүһүрүүгэ, тымыр бүөлэниитигэр хаанныыллара суон иннэлии оңоһуулаах тэрилинэн. Бу былыр-былыргыттан мөккүөргэ сылдьар хааннааһын. Сорох саха эмчиттэрэ бу хааннааһыны, киһи чэгиэн хаана барар, киһи олоҕор кутталлаах диэн, утараллара. Билигин да утараллар. Саха улуу эмчитэ Н.А.Васильев эмиэ утарара.

2)      Сахаларга тыл аннын быһан хааннааһын эмиэ баара. Маннык хаанныыр дьон сорохторо итинэн сэллиги, сорохторо «хаан туолуутун», хаан баттааһынын, сорохторо уруттааһыны эмтиибит диэн быһаараллара. Үгүс саха эмчиттэрэ маннык хааннааһыны утараллар. Кырдьык, итинник хааннаан, сэллиги, хаан баттааһынын эмтиибит диэһин туохха да олоҕурбат. Маннык хааннааһыны киһи ылыммат.

Бу этиллибиттэн да ураты атын ньымаларынан хаанныахха сөп. Хааннааһын олус сэрэхтээх эмтээһин буоларын өссө төгүл чиңэтэн этэбин. Билигин сорох «эмчиттэр» дьону харса суох хаанныылларын истэн, бэркиһиибин уонна итини букатыннаахтык утарабын. Утарабын мээнэ тугу да билбэккэ үлүбээй хааннаан эмтээһини. Эппитим курдук, билиңңи кэмңэ хааннааһынынан үлүһүйэр табыллыбат. Хаанныыр да буоллахха, бэрт сэдэхтик, ону да үксүн эмтиир тэрилтэлэргэ, хирурдары кытта кыттыһан, хаанныыр буоллар, ордук туһалаах буолуох этэ.

Хаан буойар ньымалартан

Бастакы ньыма.

Былыргы сахалар, син биир атын омуктар курдук, хааны тыл этэн тохтотоллоро. Ол тылларын саха эмчиттэрэ туора киһиэхэ атастаһыкка (ол аата, урут билбэт хаан буойар саңа тылларыгар атастаһан) эрээтэн биэрэллэрэ. Эбэтэр эмчит, букатын кырыйдаҕына, кимиэхэ эмит этэн хаалларар. Бу былыргы эмтээһинтэн биһиэхэ тиийэн кэлбит ньыма. Хаан буойар тыллары дьоңңо мээнэ этиллибэт, сатаабат эрээри киһи барыта тутта сатыыра табыллыбат.

Иккис ньыма.

Олус дириңэ суох кыра оһол бааһыттан хаан барыытыгар бохсурҕан оту бааска саба тутан баайаллар. Хааны үчүгэйдик тохтотор уонна сыгынньах бааһы эмтиир эмп диэн өссө хатарыллыбыт эбэтэр бэйэтэ хаппыт хонуу үрүң тэллэйэ-бур5аат буолар. Сорох сирдэргэ бурҕааты таңара сааҕа диэн ааттыыллар. Холобура, киһи илиитин биигэ быстан баран, ону бурҕаатынан тута саба баайан кэбистэҕинэ, хаан кэлиитэ тохтуур, баас түргэнник оһор. Бурҕаат, бааска киирэн, кыра тымырдары бобо тардан хааны тохтотор уонна бааһы бэрт түргэнник оһорор.

Үһүс ньыма.       ,

Дэлби туһэн, доргуйан, хаана барар киһини хамсаппакка сытыараллар, доргуйбут миэстэтигэр тымныыны тутуллар, уоскутуллар, тылынан, ап-хомуһун көмөтүнэн нухарытыллар. Оһолломмут киһи хаана барарын организма, этэ-хаана утарсар күүһүн улаатыннарыллар. Тыл уонна ап-хомуһун көмөтүнэн хааны буойуллуохтаах.

Төрдус ньыма.

Тас тымыр быстан, хаан барыытыгар былыргы эмчиттэр ол бааһы, тыл этэн баран, эрбэхтэринэн эбэтэр сөмүйэлэринэн саба баттаан кэбиһэллэрэ. Туох эмэ уһулуччулаах эмтээх оттоох буоллахтарына, ону эмиэ тутталлар. Сорох эмчиттэр куобах тириитин, кэриэрдэн баран, саба баайаллар. Сорохтор хаан кэлэр сирин бобо баайаллар уонна сотору-сотору сүөрэн сынньаталлар.

Оттон хаанньыт быспыт сириттэн чэгиэн хаан кэлиитигэр, хайда5ыттан көрөн, араас ньыманы туттуор сөп. Ол гынан баран хааны тылынан тохтотон баран, аныгылыы антиселтикалаах бааччаҕынан баайар ордук.

Былыргы саха эмчиттэрэ хаан барыытыттан харыстаныыга манныгы субэлииллэрэ:

1. Хаана барар киһиэхэ итии, сылаас, аһыы утаҕы иһэрдибэккэ. Ньулуун, сөрүүн эрэ утаҕы иһэрдэргэ.

2. Бааһа оһо илик киһиэхэ итии, олус тымныы, аһыы, эргэрбит, ахтыйбыт астары сиэтэр сатаммат диэн.

3. Отунан оңоһуллубут эмтэри, сойутан баран, иһэрдэргэ.

4. Айаҕынан хаана барар киһи кэлэр хаанын төһө кыалларынан төттөрү ыйыстан иһэригэр.

5.Кыаллар буоллаҕына, улаханнык хаана барбыт киһиэхэ эдэр сүөһүнү өлөрөн хаанын иһэрдэргэ.

6. Хаана барбыт киһини, өр кэмңэ сытыаран, ыаммытынан үүтүнэн, сүөһү хаанынан, үчүгэй астарынан аһатарга.

Тутуллубут литература

В.А. Кондаков "Добун халлаан быыһын сэгэтэн" маңнайгы чааһа