Хатыҥ мас

Быһаарыыта

Хатыҥ саха сиригэр тарҕаммыт мас, элбэх уулаах, сырдык сиргэ үүнэр, үүнэр тыата хатыҥ чараҥ диэн ааттанар. Маһа кытаанаҕын иһин дьиэҕэ туттар тэриллэри, ол-бу араас оҥоһуктары оҥорорго өлгөмнүк туттуллар. Туоһуттан иһит-хомуос тигэллэр, былыр ураһа оҥороллор эбит. Удьурҕаттан ол-бу арааһы барытын кыһан оҥороллор. Саас аайы уутуйар, ньулун амтаннаах утах буолар.

Хатыҥ-киһи доруобуйатыгар суолтата

Сирдээҕи олоххо-дьаһахха хатыҥ мас туһата олус үгүс. Сахалар тыллан эрэр хатыҥ бүөрүн оргутан куртах бааһырыытын, куртах атын да ыарыыларын эмтииллэр.

Хатыҥ туоһун оргутан дьахтар хаана барарын тохтоторго тутталлар. Хатыҥ туоһун ньалакатын ыас курдук ыстаан сөтөлү аһарыахха сөп. Туос чараас араҥата уонна хатыҥ сэбирдэҕэ бааһы оһорор.

Сэбирдэҕин ууга оргутан туруоран баран, ол уунан арамачыыһы уонна куһаҕан ыарыылары эмтэнэр. Күөх сэбирдэҕи сүһүөх, тоноҕос ыарыыларыгар ыалдьар сиргэ халыҥнык ууран эмтэниллэр. Күөх сэбирдэх сүһүөх умайбыт күлүн сибиэһэй ынах арыытыгар булкуйан уокка буспукка туттуллар.

Хатыҥ ытарҕатын быыла киһи сылаатын таһаарар, мэйии улэтин тупсарар, хаан аҕыйааһыныгар туттуллар. Ону таһынан ытарҕа быылы тирии туругун тупсарар, сирэйгэ мааска оҥостуохха сөп, баттаҕы сайҕыырга үчүгэй.

Хатыҥ дьүөкэтэ чесоткаҕа, экземаҕа, псориазка о.д.а тирии ыарыыларыгар эмп буолар. Хатыҥ чоҕо киһи иһигэр салгын хаайтарыытыгар, куртах сүмэһинин кислотноһа үрдээтэҕинэ, араас сүһүрүүлэри, саһарары эмтииргэ туттуллар. Чоҕун ууга суурайан киһи ис туругун күүһүрдэргэ, бөҕөргүүр.

Хатыҥ ытарҕатын хомуйаат 70% испииргэ туруоран сүрэх ыарыытыгар, аҕылааһыҥҥа, сэниэтэ суох буолууга бальзам оҥоруллар.

Хатыҥҥа икки араас тэллэйдэр үүнэллэр. Бастакытынан чээри, биһиги улуус үксүн "сүртү" диэн ааттыыбыт. Нууччалар чага дииллэр. Рак ыарыыга, миомаҕа, кистааҕа көмөлөһөр диэн улаханнык аатырбыт эмп буолар. Ити туһунан нуучча биллиилээх суруйааччыта Александр Солженицын суруйбут "Раковый корпус" диэн айымньытын ааҕан киһи улаханнык долгуйар. Ыарахан ыарыыга ыалдьыбыт эрэйдээхтэр өлбөт мэҥэ уутун курдук санаан, "Чаганы булларбыт, үтүөрүө этибит", диэн сүртүнү Москваттан Сибииргэ сакаастаһа сатыыллара".

Урут сүртү элбэҕэр сахалар чэй гынан иһэллэр эбит. Олус барымтыа, хоҥор өҥнөөх буолар. Киһи үөһүн, иһин үчүгэйдик ыраастыыр. Куртах ыарыыларыгар туһалаах. Сүртүттэн "Бефунгин" диэн настойка оҥоһуллубута, ол псориаска, тирии ыарыыларыгар туттуллар. Сүртү онкологическай ыарыылары уонна миома, киста үөскүүллэрин сэрэтиэн сөп дии саныыбыт.

Биһиги ас буһарар тутулуктар ыарыыларыгар маннык сүбэлээччибит: сүртү кыра тоорохойун (20-30гр) сойутарга уган, итии уу кутан чэй курдук көйөрүллэр уонна иһэ сылдьыллар, уута бүттэҕинэ ууну хос кутуллар, сити курдук кугас өҥө сүтүөр диэри хос-хос көйөрөн туттуллар.

Сүртү эмэ кини кугас өҥүгэр (пигменыгар) баар. Киһиэхэ туох да буортута суох буолан уһуннук иһиэххэ сөп.

Иккис тэллэй кунаах диэн буолар. Искэннэргэ туттарга оргутуллар, сылаастыы сыыры быһар курдук быһыллар уонна биир тоорохойу биир курууска итии ууга көйөрөн, күн устата иһиллэр.

Кунааҕы чараас соҕустук бысталаан баран күллээх ууга оргутан, онтон мас өтүйэнэн охсон сымнаҕас баҕайы кыа бэлэмнэниллэр. Итинник бэлэмнэниллибит кыаны түөннээн эмтииргэ эмиэ туттуллар, урут испиискэ суоҕар хататынан чокуур тааһы охсон уоту кыаҕа түһэрэн, испиискэ оннугар тутталлара. Былыр, ол иһин, киһи бары хататтаах, кыалаах уонна кыалыктаах буолара.

Хатыҥ мас туһата

Хатыҥ мас саха дьонун олоҕор суолтатын ааҕан сиппэккин: туос ураһа, туос тыы, хаппахчы аана, араас иһит-хомуос, киэргэллэр - барыта туостан оҥоһуллаллара.

Чороон, кытыйа хамыйах арааһа хатыҥтан, саамай бастыҥ оҥоһуктар хатыҥ удьурхайыттан буолаллар.

Үрдүк өйбүтүнэн өйдөөн, сүрэхпитинэн таптаан харыан хатыҥнарбытын харыстыаҕыҥ!

Туһаныллыбыт литература

1. В.А Кондаков "Аар Айыы итэҕэлэ", 1 чааһа, Дьокуускай, 2003 с.
2. В.А Кондаков "Аар Айыылыы эмтээһинтэн" 2008 с.
3. Атлас лекарственных растений Якутии. т.1, Якутск, 2005 с.