Чөл турук( доруобуйа)

Хас биирдии киһи өйдүөхтээх, бэйэтин доруобуйата бэйэтиттэн тутулуктаах. Чөл олоҕу тутуһар киһи этэ-хаана, майгыта-дууһата, өйө-санаата ырааһырар.

Доруобуйа

Доруобуйа - бу киһи олоҕун сүрүн сыаннастарыттан биирдэстэр буолар. Онтон доруобуйа култуурата - киһи бэйэтин олоҕун иннигэр эппиэтинэһэ буолар. Доруобуйалаах киһи олоҕор туруоруммут сыалын-соругун ситиһэр кыахтанар. Ол иһин ханнык баҕарар киһи атын киһиэхэ үчүгэйи баҕардаҕына - доруобай буол диэн алгыыр.

Режим

Аны доруобуйа култууратын ис хоһоонугар киирдэххэ маннык. Бастатан туран, куннэҕи режими тутуһуу. Режими тутуһуу оҕону кыра эрдэҕиттэн бэрээдэккэ, эппиэтинэскэ, бэйэни салайыныыга уөрэтэр. Ол курдук оҕо саадыттан саҕалаан, режими оҕоҕо тутуһуннарыы ирдэнэр. Ордук сайыҥҥы өттүгэр. Тоҕо диэтэххэ, сайын оҕо сада улэтин тохтотто да, оҕо дьиэтигэр режими тутуһара наадата суох курдук буолар.

Чэнчис буолуу (гигиена)

Чэнчис буолуу(гигиена). Билиҥҥи кэмҥэ дьон элбэх дьоннору кытта алтыһар. Ордук куорат услуобуйатыгар. Ол курдук транспортка (автобуска), уулуссаҕа, маҕаһыыҥҥа. Таһырдьаттан дьиэҕэ киирэн баран, сыгынньахтанан, таҥаскын уларытан баран хайаан да илиигин суунуоххун наада, аһыах иннинэ илиигин суунан эрэ баран остуолга олорорун ситиһиҥ. Ону таһынан, хас биирдии дьон түс бэйэтэ тиис суунар щеткалаах, соттордоох буолуохтаах. Ис таҥаһы, наскыны чаастатык уларытан сууйан иһиэххэ наада. Сайыҥҥы кэмҥэ элбэхтик суунуохха, дуустаныахха, сөтуөлуөххэ наада.

Доруобуйа туһалаах астар

Аны туран, аһылык киһи доруобуйатыгар улахан суолталааҕын умнумуохха наада. Эккэ белок, балыкка омега-3 диэн сыалаах аһыыбалар көруҥнэрэ(полиненасыщенные жирные кислоты), үүттэн оҥоһуллар астарга кальций курдук туһалаах эттиктэр элбэхтэр. Хомойуох иһин, биһиги аһылыкпыт рационугар атын регионтан аҕалыллыбыт ас бэйэбит аспыт-үөлбүт аҕыйаан иһэрин суотугар кэҥээн иһэр.

Доруобай уонна уһуннук олоруу төрүөтэ

Доруобай уонна уһуннук олоруу төрүөтэ, сиэртэн-санааттан эрэ буолбакка, өбугэлэрбит төрут астарыттан улахан тутулуктаах. Саха уруҥ аһа доруобуйаҕа буортулара элбэҕин билиэхтээх. Арыгы, табах, наркотик доруобуйаҕа буортулаах дьаллыктар буолалларын өйдүөхтээх.

Киһи этин-сиинин туругун көрүнүөхтээх-харыстаныахтаах. Оҕо сааһыттан бэйэтин доруобуйатын көрүнэ, кыһалла үөрэнихтээх, эти-сиини эрчийэ сылдьыахха наада.

Сөпкө тыыныы

Сөпкө тыыныы, ыраастык сылдьыы, ыраас салгын туһатын доруобай буолуу төрдө.

Тулалыыр айылҕабытын харыстааһын уонна баайын туһаныыга сиэрдээх сыһыан наада.

Билигин киһи олорор эйгэтигэр 4 мөл. сүлүһүннээх, киһи доруобуйатыгар уонна айылҕаҕа буортулаах вещество баара биллэр. Ити киртитээччилэринэн промышленность, транспорт. Олорор дьиэ-коммунальнай хаһаайыстыба, олох-дьаһах химията, эмтээх средстволар, тыа хаһаайыстыбатын салаалара буолаллар.

Организм тас уонна ис эйгэлэрин киртийиилэрин содуллара, ыарыы уонна өлуу-сүтүү, психофизиологическай уонна генетическэй патологиялар элбээһиннэригэр көстөллөр, доруобуйа айгырааһыныгар, ыарыы саҥа көрүҥнэрэ көстүүлэригэр тиэрдэллэр.

Түмүк

Киһи орто дойдуга ыал буолан, оҕо төрөтөр аналлаах. Омукпут уйэлэр усталарыгар илдьэ сылдьар сиэрин-майгытын, дойдубутугар үүммүт, уөскээбит-төрөөбүт аһы-уөлү аһаан, ичигэстик таҥнан, тулалыыр айылҕаҕытын харыстаан сылдьарбытыттан быһыччы тутулуктаах.

Инньэ гынан биһиги киһи этин-хаанын сайдыыта, бөҕөргөөһунэ уонна айгырааһына ас-уөл көруҥуттэн, састаабыттан, чэнчик буолууттан быһаччы тутулуктааҕын билиэх, өйдуөх уонна ылыныах тустаахпыт.