Эргис Георгий Иустинович

Эргис (Гермогенов) Георгий Иустинович (03.04.1908—09.06.1968) — Саха фольклориһа, лингвист, этнограф, философ; филология билимин хандьыдаата, Саха АССР билимин үтүөлээх диэйэтэлэ (үлэһитэ?).

Г. У. Эргис отутус сыллар ортолоруттан И. Д. Новгородов салалтатынан фольклорнай комиссия чилиэнинэн ананыаҕыттан фольклору хомуйууну уонна үөрэтиини кэрэхсээн барбыта. Аан бастаан 1934 с. аатырбыт олоҥхоһут И. И. Бурнашев-Тоҥ Суорун «Сылгы уола Дыырай Бэргэн» олоҥхотун суруйбута. Олоҥхо тиэкистэрин ийэ олоҥхоһуттартан анаан суруйууга маҥнайгы холонуулартан биирдэстэрэ. Фольклорист кэлин 1944 с. Тоҥ Суорун «Ырыа-тойук» диэн бэртээхэй кинигэтин бэлэмнээн таһаарбыта. Бу кэмтэн ыла Георгий Устинович фольклорист буоларга идэтийэн дьарыктанан барбыта.

1931 с. Казаннааҕы пединституукка киирбит, биир сыл устата икки куурсу бүтэрбит, 1932 с. ССРС Наукатын Академиятын Языкознание институутугар аспирааннары бэлэмниир кууруһугар киирбит. 1939—1941 сс. Украина наукатын академиятын Фольклор уонна этнография институутугар аспирантураҕа үөрэммит. Академик А. Е. Крымскай курдук биллэр востоковед-фольклорист киниэхэ научнай салайааччынан анаммыта. Крымскай салалтатынан эдэр ученай научнай үлэ методологиятын билсибитэ. Хомойуох иһин, Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаланан, дойдутугар төннөргө күһэллибитэ, үөрэх учебниктарын оҥорууга үлэлэспитэ, пединститукка фольклорга лекциялары аахпыта.

1943 с. П. А. Ойуунускай тэрийбит института Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар сабылла сылдьан баран иккиһин аһыллыбыта. Г. У. Эргис институкка фольклору үөрэтиигэ тускуллаах научнай сотруднигынан ылыллыбыта.

1948 с. филология наукатын хандьыдаата буолбут. Сахалар олоххо сыһыаннарын үөрэппит.

Олоҕун олуктара

1908 с. муус устар 3 күнүгэр Саха АССР Хаҥалас улууһун Эргис нэһилиэгэр төрөөбүтэ.
Казаан педагогическай институтугар, ССРС НА иһинэн ыытыллар аспирантураҕа бэлэмниир кууруска үөрэммитэ.
1928—1931 сс. — Дьокуускай куорат оскуолаларыгар саха тылын учуутала.
1931—1933 сс. — Саха АССР ЦИК иһинэн тэриллибит алпаабыт Комитетыгар сэкиритээринэн үлэлиир.
1939—1941 сс. — Киев куоракка УССР НА фольклор уонна этнография Институтугар аспирантура куурустарыгар үөрэнэр.
Аҕа Дойду Улуу сэриитин сылларыгар Дьокуускайдааҕы педагогическай Институтка ассистент.
1943 сылтан Эргис олоҕун науканы кытта ыкса ситимниир — тыл, литература уонна искусство Институтугар ситиһиилээхтик үлэлиир. Институт фольклорнай экспедициятын тэрийэн, саха фольклорун матырыйаалын хомуйар.
1947 с. «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олонхону икки тылынан тылбаастаан күн сирин көрдөрөр. Эргискэ, бу сүҥкэн үлэтин бэлиэтээн, учуонай аатын — филология билимин хандьыдаатын — иҥэрэллэр.
1968 сыллаахха бэс ыйын 9 күнүгэр олохтон туораабыта.

Айар-чинчийэр үлэтэ

Бастакынан, Георгий Устинович институкка үлэлиэҕиттэн аан маҥнайгы күннэриттэн норуот айымньытын хомуйууга болҕомтотун туһаайбыта. «Спутник якутского фольклориста», «Памятка собирателям советского фольклора» диэн норуот айымньытын хомуйааччыларга сүбэ пособие суруйбута, улуустарынан институт корреспондентскай пууннарын тэрийтэлээбитэ. Онон С.И.Боло, А.А.Саввин, А.С.Порядин сэргэ улуустарга С.С.Бережнев, Е.И.Говоров, В.Н.Дмитриев, Д.Г.Жирков, М.Г.Наумовскай, П.Т.Степанов, Г.Е.Федоров, И.М.Николаев, Н.Т.Степанов курдук корреспонденнар норуот айымньытын хомуйууга көхтөөхтүк кыттыспыттара. Ол түмүгэр Научнай киин фольклорнай архива улаханнык байбыта.

Иккиһинэн, норуот айымньытын бастыҥ айымньыларын академическай таһаарыыны икки тылынан бэчээттээн таһаарыыга үлэни туһаайбыта. Ол курдук Г.У.Эргис 1947 с. К.Г.Оросин суруйбут «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхотун сахалыы-нууччалыы бэчээттээн таһаарбыта дьоһуннаах научнай үлэ быһыытынан сыаналаммыта. Ол да иһин Г.У.Эргис бу үлэтин иһин саха фольклористикатыгар аан маҥнай учуонай степенин көмүскээбитэ. Национальнай эпоһы икки тылынан таһаарыыга бүтүн Советскай Союзка маҥнайгы үтүө холобуру көрдөрбүтэ. Кэлин «Эпос народов СССР» диэн серия тахсарыгар биһиги учуонайбыт саҕалааһына үтүө холобур буолбута. Кэлин бу серияҕа И.Г.Теплоухов-Тимофеев «Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур» олоҥхотун Г.У.Эргис, А.А.Попов бэлэмнээн киллэрбиттэрин эпосовед И.В.Пухов ситэрбитэ.

Георгий Устинович «Исторические предания и рассказы якутов» икки чаастаах, «Саха остуоруйалара» икки томнаах кинигэлэрин таһаарыыларын бэчээттэппитэ. «Саха народнай ырыаларын» түөрт кинигэнэн тахсыытын торумун оҥорбутун үөрэнээччилэрэ Н.В.Емельянов, С.П.Ойунская, П.Е.Ефремов ситэрбиттэрэ.

Үсүһүнэн, Г.У.Эргис саха фольклорун жанрдарын сиһилии научнайдык үөрэтиини сүрүн сорук быһыытынан туруорбута. Бэйэтэ «Очерки по якутскому фольклору» диэн бэртээхэй үлэни суруйан хаалларбытын үөрэнээччилэрэ Н.В.Емельянов, И.Е.Ефремов ситэрэн-хоторон туспа кинигэнэн таһаарбыттара. Г.У.Эргис үлэтин салҕааччыларынан, үөрэнээччилэринэн филологическай наука доктордара Н.В.Емельянов, В.Т.Петров, филологическай наука кандидата С.П.Ойунская, фольклористар П.Е.Ефремов, П.Н.Дмитриев буолаллар. Эргис оскуолатын утумнааччыларынан үһүс сүһүөх фольклористар В.В.Илларионов, С.Д.Мухоплева, В.М.Никифоров, Ю.Н.Дьяконова ааттарын анаан ааттыахха сөп.

Сүрүн үлэлэрэ

«Спутник якутского фольклориста» (Якутск, 1945).
«Нюргун Боотур Стремительный». Текст К. Г. Оросина (Якутск, 1947).
«25 лет изучения якутского фольклора» (Докл. на первой научной сессии Якутской базы АН СССР. — Якутск, 1948).
«Якутский фольклор о Великой Отечественной войне» (Докл. на второй научной сессии ЯФ СО АН СССР. — Вып. 1: История и филология. — Якутск, 1954).
«Исторические рассказы и предания якутов: Тексты и переводы» (В 2 ч. — М.-Л., 1960).
«Якутские сказки» (В 2 т. — Якутск, 1964—1967).
Разделы о фольклоре в «Очерках истории якутской советской литературы» и «Истории Якутской АССР». (Т. II — М., 1957), частично главы IX, XVII и XXIII.
Учебник «Грамматика якутского языка. Синтаксис» XVII класс (Якутск, 1942, 1947 и 1966; в соавт. с П. П. Барашковым).
«Очерки по якутскому фольклору». Работу подготовили к печати Н. В. Емельянов, П. Е. Ефремов, вышла в свет благодаря усилиям его учеников и коллег.
«Самоучитель якутского языка» (в соавторстве с И. Д. Моруо). (В 2 ч. — Якутиздат, 1930, 1931).

Ылыллыбыт сирэ

Большая биографическая энциклопедия
Саха сирэ, хаһыат Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 5 күнүгэр.

Сигэлэр

Илларионова Т.В. Г.У. Эргис олоҕун олуктара
Биобиблиографический справочник Архыыптаммыт 2016, Кулун тутар 4 күнүгэр.
В. Пестерев. История Якутии в лицах. — Якутск: «Бичик», 2001. — 464 с. — ISBN 5-7696-1606-7
Хангаласская Централизованная Библиотечная Система:Гермогенов Георгий Устинович – Эргис

Бу киһи туһунан сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэҕэ көмөлөһүөххүн сөп.