Эсттар

Эсттар (лат. Aesti) — билиҥҥи Эстония орто үйэлэр саҕанааҕы олохтоохтоохторун арҕаа дойдулар (сүрүннээн латыын тыллаахтар) суруктарыгар итинник ааттыыллар этэ. Аан бастаан итинник ааттаан-суоллаан Тацит ханнык эрэ Балтика биис ууһун туһунан суруйбут.

Эсттар 1865 сыллааҕы боронсуус каартатыгар

XIII үйэттэн саҕалаан бу тиэрмин Ливония Баалтика-пиин тыллаах омуктарыгар сыһыаран туттуллар буолбут. Былыр ити омуктары нууччалар "чудь" диир буолуохтарын сөп.

Античнай кэм саҕана эсттар туһунан

Тацит германиялар туһунан суруйарыгар Aestii диэн омугу Висла таһыгар олороллор диэбит.

"Эстийдар Айыылары айбыт Ийэҕэ үҥэллэр-сүктэллэр. Атыыр кабааны ойуулаан кэтэ сылдьаллар. Онтулара кинилэри оннооҕор кыргыыһы ортотугар сэриитэ-сэбэ суох сырыттахтарына быһыыр кыахтаах. Батас оннугар үксүгэр мас үҥүүлээх сылдьаллар. Бурдугу уонна атын үүнээйилэри кыһанан үүннэрэллэр, кинилэргэ холоотоххо германиялар киэннэрэ кыайан көрбөттөрүттэн аанньа үүммэт.Ону таһынан муора кытылын кэрийэн янтарь тааһы көрдүүллэр, кинилэр ону glesum диэн ааттыыллар. Тааһы бэйэлэрэ туһаҕа таһаарбаттар, хайдах баарынан хомуйан атыыһыттары кытта атастаһарга тутталлар".

Дьиҥнээҕэ (лат.)

Matrem deum venerantur. Insigne superstitionis formas aprorum gestant: id pro armis omniumque tutela securum deae cultorem etiam inter hostis praestat. Rarus ferri, frequens fustium usus. Frumenta ceterosque fructus patientius quam pro solita Germanorum inertia laborant. Sed et mare scrutantur, ac soli omnium sucinum, quod ipsi glesum vocant, inter vada atque in ipso litore legunt. ... Ipsis in nullo usu; rude legitur, informe profertur, pretiumque mirantes accipiunt.

Ити суруллубутунан сылыктаатахха Эстийдэр диэн былыргы баалт омуктар хайа эрэ арҕааҥҥы аҕа уустара. Кинилэр янтарь тааһы хомуйан Рим империятын кытта эргинэллэр эбит.

Ити этиллибит уонна атын да орто үйэтээҕи суруйууларга ахтыллыбыт эсттары аныгы эстониялары кытта ситимниир сыыһа буолуо. Былыргы эсттар тустарынан сурууйулар кылгастара уонна чуолкайа суохтара бэрт, ханан тарҕанан олорбуттара үчүгэйдик суруллубатах даҕаны.

Орто үйэтээҕи эсттар

Эстония былыргыттан олоҕурбут сирэ-уота

Пиин-угуор төрүттээх эсттар тустарынан аан маҥнай XIII үйэтээҕи Ливония хроникаларыгар суруллубут. Онно эсттар былыргы античнай кэмнэртэн кэлбит ааттарын ньиэмэстии "илин" (ost) диэнтэн тахсар диэн өйдүүллэр эбит (Estland - "Илиҥҥи сир").

Билиҥҥи эстониялар бэйэлэрин XIX үйэҕэ омук быһыытынан өйдөрө-санаалара уһуктар кэмиттэн эрэ итинник ааттанар буолбуттара биллэр. Ол курдук 1857 сыллаахха «Pärnu postimees» диэн хаһыаты тэрийээччи Й. В. Яннсен. уруккуттан туттулан кэлбит maarahvad "сир дьоно" диэн оннугар eesti rahvas "Эстония дьоно" диэн ааты туттубут.

Сигэлэр

• Эсты // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.