Айыы санаа
 |
Бу ыстатыйаҕа Айыы санаа уратыта ыстатыйа иһинээҕитэ көһөрүллүөхтээх уонна онтон утаарыы туруоруллуохтаах. Бу ыстатыйалары холбоон көмөлөһүөххүн сөп.
Өскө холбооһун тоҕоостооҕун ырытыы булгуччулаах буоллаҕына, бу халыып оннугар {{Холбуурга}} халыыбы туруор уонна Бикипиэдьийэ: Холбуурга сирэйгэ туһааннаах суругу эбэн кулу. |
Айыы санаа диэн биирдэ-эмэтэ киирэн ааһар дьон билбэттэрин, оҥорботторун оҥорор санаа диэн тыл үөрэхтээхтэрэ сымыйанан этэллэр. Киһи санаата барыта үчүгэй буолбатыттан, үчүгэйгэ тириэрдибэтиттэн санааны айыы диэн этии сыыһата дакаастанар.
Саха дьоно элбэх сыыһалардаах “айыы үөрэҕин” албыныгар киирэннэр айыы санаа, айыы киһитэ диэн сыыһа, өй-санаа өйдөбүллэригэр сөп түбэспэт этиилэри туһана сатыыллар. Санаа киһиэхэ куруук баар буоллаҕына биирдэ эмэтэ киирэн кэлэр саҥаны оҥорор санаа ай, айар диэн тылларынан этиллэрэ таба буолар. Санаа сылдьар дойдута атын, Ол эбэтэр Анараа дойду диэн ааттанар, онтон айыы диэн киһи оҥорор быһыыта, ол иһин Бу эбэтэр Орто дойдуга кэлэр быһыы буолар.
Айыыны, дьон билбэттэрин, оҥорботторун оҥоруу киһи олоҕор биирдэ эмэтэ эрэ кыаллар, туһаны оҥорор быһыы буолар. Олоххо туһалаах саҥаны айыыны оҥорбут аҕыйах дьон биир эмэ патент, сертификат ылаллар, учуонай буолаллар. Атыттар бары оҥоро сатыыр саҥаны айыылара табыллыбаккалар, сатаммаккалар куһаҕан быһыылары элбэтэллэр. Билигин эдэрдэр оҥорор куһаҕан быһыылара элбээһинэ "айыы үөрэҕин" сыыһаларыттан быһаччы тутулуктаах.
Суруйааччы эбэтэр кумааҕы үлэһитэ тугу эмэ булан суруйбута саҥаны айыы буолбатах, онно бэлэмнэнии эрэ буолар, айар диэн тылынан этиллэрэ табыллар. Ким эрэ бу суруллубут курдук быһыыны үтүктэн куһаҕаҥҥа тириэрдэр саҥаны айыыны оҥордоҕуна ону-маны суруйааччы кигэн биэрээччигэ кубулуйан бииргэ сууттаныан сөп.
Оҕо өйө-санаата саҥаны билиилэриттэн мунньуллар, сайдар. Саҥаны айыыны оҥоруон баҕалаахтар дьоҥҥо хаһан баҕарар элбэхтэр. Айыыны, дьон билбэттэрин, оҥорботторун оҥоруу биирдэ эмэтэ эрэ табыллан туһалаах буолар, онтон атыттара бары сыыһа-халты буолан тахсалларыттан куһаҕан быһыылары элбэтэллэр.
Бука бары дьон оҥорор куһаҕан быһыылара аҕыйыахтарын баҕараллар. Бу баҕа санаа туоларын туһугар оҕо улаатан, өйө-санаата сайдан үчүгэйи уонна куһаҕаны арааран билэ илигинэ сахалар таҥараларын үөрэҕэ “Айыыны оҥорума” диэн бобуутун туһаннахха эрэ табыллар. (1,28).
Оҕолорун харыстыыр санаалаах төрөппүттэр элбэх сыыһалардаах “айыы үөрэҕин” албыннарыгар киирэн биэрбэттэр. Бу сыыһа “үөрэх” оҕону иитиигэ ордук улахан куһаҕаны оҥорор. Оҕо саҥаны айыыны, дьон билбэттэрин, оҥорботторун оҥоро охсор санаатыгар оҕустаран элбэх сыыһаны-халтыны оҥорон кэбиһэригэр тириэрдэр. Сахалар “Айыы диэмэ”, "Айыыны оҥорума" диэн үөрэхтэрин төрөппүттэр туһаналлар. Оҕо улаатан иһэн ону-маны, буолары-буолбаты, айыыны оҥоро үөрэммитэ үгэс буолан иҥнэҕинэ куһаҕан майгыланан, киһилии быһыыта суох буолан хаалыан сөп.
Киһиэхэ ханнык санаа киирэрэ кыайан бобуллар кыаҕа суох. Айыы санаа диэн биирдэ эмэтэ киирэн кэлэр табыллара табыллыбата, үчүгэйэ куһаҕана биллибэт санаа ааттанар. Киһи бэйэтин өйүнэн-санаатынан арааран, улаханнык этэн айдаарбакка эрэ бу санааларын хааччахтыы сылдьара эрэйиллэр.
Санааны этэргэ айыы диэн тылы туттубат ордук, үчүгэй дии санаан элбэхтик ону-маны оҥоро сатааһын биирэ эмэ табыллыан сөп, онтон атыттара бары табыллыбаккалар, сатаммаккалар куһаҕаны элбэтэллэр.
Туһаныллыбыт литература
уларыт1. Каженкин И.И. “Айыы диэмэ”, “Айыыны оҥорума”. – Дьокуускай: Компания “Дани АлмаС”, 2012. – 152 с.